1-Ma’ruza: Ajratish va konsentrlashning asosiy usullari

bug’latish usullari
(bug’latish, 
haydash, sublimatlash). Bu usullarning ikki turi mavjud bo’lib, 
qisman 
bug’latishda
makrotarkibiy 
qismni 
(erituvchini) 
bir 
qismi 
aralashmada 
qoladi. To’liq bug’latishda – aralashmadan quruq qoldiq qolguncha bug’latiladi va 
makrotarkibiy qism- erituvchi aralashmada qolmaydi. 
Kulni ajratish usulida
dastlabki aralashma (ashyo) tarkibidagi tahlil etiluvchi 
modda, qizdirish usulida mineral qoldiq – kul holida ajratib olinadi. Bu usul
aniqlanuvchi tarkibiy qism (masalan, metallar, mikroelementlar) yonuvchan 
makrotarkibiy qismning (masalan, o’simlikning) katta hajmida mavjudligini
aniqlash uchun qo’llanadi. Bu usul dorivor o’simlik xom ashyosini tahlil etishda 
qo’llanadi. Buning uchun quruq xom ashyo namunasi havoda tamoman kulga 
aylanguncha sekin yoqiladi. 

---

Namunani kulga aylanishining quruq va ho’l usuli bulib, ularning 
mohiyati quyidagicha. 
Quruq usulda
1-5 g namuna chinni, kvars yoki platinadan yasalgan 
tigel (kosachaga) solinib, sekin isitila boshlanadi, yonish shiddatli bo’lib yonish 
mahsuloti zarralari tigeldan chiqib ketmasligi kerak. Uchuvchan moddalar uchib, 
namuna batamom yonib bo’lgach, tigeldagi qoldiq turg’un massaga kelguncha 
(ya’ni massa kamayishi to’xtaguncha) (~500
0
S) cho’g’latiladi, har gal tortishdan 
avval eksikatorda xona haroratigacha sovutiladi. Uglerodli zarrachalar to’la 
yonmay qolgan holatlarda unga o’zroq suv yoki NH
4
NO
3
to’yingan eritmasidan 
qo’shib, suvni suv hammomida bug’latgach, qoldiq cho’g’latiladi. Bu amal kerak 
bo’lsa takrorlanadi. 
Ho’l usulda
(Farmakopeya tahliliga xos sulfatli kulni aniqlashda) chinni, 
kvars yoki platina tigelga joylangan dastlabki aniqlanuvchi moddaning namunasi 
tegishli reagent (masalan, konsentrik sulfat kislota) bilan namlanadi, erituvchi va 
uchuvchan moddalar uchib tamom bo’lguncha sekin isitiladi va qoldiq (~500
0
S) 
doimiy (turg’un, o’zgarmas) massaga kelguncha cho’g’latiladi. Lozim bo’lsa shu 
amal takrorlanadi. 
Hosil bo’lgan kul qoldig’idan tegishli usullar vositasida u yoki bu tarkibiy 
qismlar ochiladi va aniqlanadi.