Navoiy kon-metallurgiya kombinati navoiy davlat konchilik instituti "avtomatlashtirish va boshqaruv"

8-MA’RUZA 
ELEKTR HIMOYA VOSITALARINING TURLARI, ULARGA 
QO’YILADIGAN TALABLAR VA FOYDALANISH QOIDALARI 
 
Reja 
1.
 
Qoidalarning maqsadi va qo‘llanilishi. 
2.
 
Himoya vositalaridan foydalanish tartibi. Umumiy nizomlar. 
3.
Himoya vositalarini saqlash tartibi.
4.
 
Himoya vositalari holatini nazorat qilish va ularning hisobini olib borish. 
5.
 
Himoya vositalaridan foydalanishning umumiy qoidalari. 
Tayanch iboralar:
himoya vositasi, asosiy , qo`shimcha, qurilma , qisqa tutashuv, 
qo`llash, ko`rsatuvchi xodimlar, asosiy himoya vositalari, dielektrik qo`lqop, 
izolyatsiyalovchi shtanga,
 
Qo`shimcha izolyatsiyalovchi himoya vositalar, 
To`suvchi himoya vositalari. 
1. Qoidalarning maqsadi va qo‘llanilishi 
Ushbu 
Qoidalar 
"o‘zbekenergo" 
Davlat 
aksionerlik 
kompaniyasi 
qaramog‘idagi 
barcha 
qurilish-montaj 
tashkilotlari, 
trestlar, 
zavodlar, 
mexanizatsiyalashgan kolonnalar va boshqa korxona hamda tashkilotlar uchun 
taalluqlidir. 
Ushbu Qoidalarni elektr uskunalarini ta’mirlovchi, foydalanuvchi, quruvchi va 
montaj qiluvchi muhandis-texnik xodimlar va ishchilar egallab turgan lavozimi yoki 
kasbi hajmida bilishlari shart. 
Qoidalarda himoya vositalarining tasniflari, ularga qo‘yiladigan talablar bayon 
qilingan, foydalanish usullari va sinov me’yorlari bo‘yicha ko‘rsatmalar keltirilgan. 
Mazkur Qoidalar talablariga javob bermaydigan himoya vositalarini ishlatish 
man qilinadi. 
Himoya vositalari, ularni amalga tadbiq Qilish harakteriga qarab ikki turga 
bo‘linadi: kollektiv himoya vositalari, shaxsiy himoya vositalari (GOST 12. 4. 011-
75). 
Elektr uskunalari konstruksiyalarining himoya vositasi funksiyasini bajaruvchi 
(muntazam to‘siqlar, statsionar erga ulagich pichoqlar va hokazolar) qismlari himoya 
vositalari tushunchasiga kirmaydi. 
Elektr himoya vositalariga quyidagilar kiradi: 
- izolyasiyalovchi shtangalar (operativ, o‘lchov, erga ulagichni o‘rnatish 
uchun), izolyasiyalovchi va elektr o‘lchovchi qisqichlar (saqlagichlar bilan ishlash 
operatsiyalari uchun), kuchlanish ko‘rsatgichi, fazalarni sozlash uchun kuchlanish 
ko‘rsatgichi va hokazolar; 
- 1000 V dan yuqori kuchlanish ostida ta’mirlash ishlarini olib borish uchun 
ishlatiladigan izolyasiyalovchi vositalar va moslamalar, 1000 V gacha kuchlanish 
ostidagi elektr uskunalarida ish olib borish uchun ishlatiladigan izolyasiyalovchi 
dastakli chilangarlik-yig‘uv asboblari; 

---

55 
- dielektrik qo‘lqoplar, etiklar, kalishlar, gilamchalar, izolyasiyalovchi 
qoplamalar va izolyasiyalovchi tagliklar; 
- shaxsiy ekranlovchi komplektlar; 
- ko‘chma erga ulagichlar; 
- to‘siq qurilmalari va dielektrik qalpoqlar; 
- xavfsizlik plakatlari va belgilari. 
YUqorida keltirilgan elektr himoya vositalaridan tashqari, elektr uskunalarida 
ish olib borilganda himoya ko‘zoynagi va kaskalar, protivogazlar, qo‘lqoplar, 
montyorning himoya belbog‘lari va xavfsizlik arqonlari kabi shaxsiy himoya 
vositalarini qo‘llash mumkin. 
1000 V kuchlanishdan yuqori elektr uskunalarida ish bajarish mobaynida 
ishlatiladigan asosiy himoya vositalariga quyidagilar kiradi: 
- izolyasiyalovchi shtangalar, izolyasiyalovchi va elektr o‘lchovchi qisqichlar, 
kuchlanishni ko‘rsatgichlar, fazalarni sozlash uchun aniqlovchi kuchlanish 
ko‘rsatgichlari; 
- elektr montyorlar havo elektr uzatish tarmoqlarida bevosita tok o‘tkazuvchi 
qismlarga tegib turib ta’mirlash ishlarini olib borishda qo‘llaniladigan 
izolyasiyalovchi qurilma va asbob-uskunalar (izolyasiyalovchi narvonlar, havozalar, 
bevosita simlarga tegib turadigan izolyasiyalovchi tortqilar, arqonlar, teleskopik 
minoralar savatchasi, simlarda ishlash uchun mo‘ljallangan ko‘chma minoralar va 
hokazolar). 
Asosiy himoya vositalarining izolyasiyalovchi qismi dielektrik xususiyati 
chidamli bo‘lgan materiallardan (chinni, qog‘ozbakilet quvurlari, ebanit, getinaks, 
yog‘och qatlamli plastiklar, plastik va shisha epoksid materiallar va hokazolardan) 
tayyorlanishi zarur. 
o‘ziga nam tortuvchi materiallar (qog‘ozbakelit quvurlar, yog‘och va 
boshqalar) namga chidamli lak bilan qoplangan va bu materiallar yorilmagan, darz 
ketmagan, tekis yuzali va tirnalmagan bo‘lishi kerak. 
1000 V kuchlanishdan yuqori elektr uskunalarida qo‘llaniladigan qo‘shimcha 
elektr himoya vositalariga quyidagilar kiradi: 
- dielektrik qo‘lqoplar; 
- dielektrik etiklar; 
- dielektrik gilamchalar; 
- shaxsiy ekranlovchi komplektlar; 
- izolyasiyalovchi tagliklar va qoplamalar; 
- dielektrik qalpoqlar; 
- ko‘chma erga ulagichlar; 
- to‘siq qurilmalari; 
- xavfsizlik plakatlari va belgilari. 
1000 V kuchlanishgacha bo‘lgan elektr uskunalarida qo‘llaniladigan asosiy 
elektr himoya vositalariga quyidagilar kiradi: 
- izolyasiyalovchi shtangalar; 
- izolyasiyalovchi va elektr o‘lchovchi qisqichlar; 
- kuchlanish ko‘rsatgichlari; 
- dielektrik qo‘lqoplar; 
- izolyasiyalovchi dastakli chilangarlik-yig‘uv asboblari. 

---

56 
1000 V kuchlanishgacha bo‘lgan elektr uskunalari uchun qo‘shimcha elektr 
himoya vositalariga quyidagilar kiradi: 
- dielektrik kalishlar; 
- dielektrik gilamchalar; 
- ko‘chma erga ulagichlar; 
- izolyasiyalovchi tagliklar va qoplamalar; 
- to‘siq qurilmalari; 
- xavfsizlik plakatlari va belgilari. 
 
Elektr uskunalarini operativ holda almashlab ulashlarda va boshqa ishlarni 
bajarish uchun zarur himoya vositalarini tanlab olish mazkur Qoidalar asosida, 
«Elektr uskunalarini ishlatishda xavfsizlik texnikasi qoidalari», «Sanoat chastotasida 
ishlayotgan o‘zgaruvchan tokli 500 kV kuchlanishli elektr uzatish havo tarmoqlari va 
podstansiyalarida ish bajarish jarayonida mehnatni muhofaza qilish me’yorlari va 
qoidalari" hamda boshqa tegishli me’yoriy texnik hujjatlar bilan, shuningdek, mazkur 
hujjatlarda talab etilganidek mahalliy sharoitga qarab aniqlanadi. 
Asosiy 
himoya 
vositalaridan 
foydalanilganda 
qo‘shimcha 
himoya 
vositalarining birini ishlatish kifoyadir, bundan faqat elektr uskunalari tokidan 
shikastlangan odamlarni qutqarish holati mustasnodir. Bunday hollarda qadam 
kuchlanishdan saqlanish uchun shuningdek, dielektrik etik yoki kalish ham 
ishlatiladi. 
Himoya vositalari elektr uskunalari ishchi kuchlanishning
1