International congress of byzantine studies belgrade, 22 27 august 2016

Dimosthenis Stratigopoulos
Democritus University of Thrace, Komitini, Greece; 
[e-mail]
Νεόφυτος επίσκοπος Γρεβενού, υμνογράφος, ρήτορας και 
ανακαινιστής κωδίκων
Ο Νεόφυτος, επίσκοπος Γρεβενού, είναι μια λίγο γνωστή προσωπικότητα των 14ου-15ου 
αι. Από ένα βραχύ χρονικό πληροφορούμαστε ότι πέθανε στις 6 Δεκεμβρίου 1422 (Londinensis, 
Addit. 22492). Αυτό είναι το μόνο σίγουρο στοιχείο για τη ζωή του.
Με το έργο του σχετίζονται τέσσερις κώδικες: ο Parisinus gr. 2315, ο Londinensis, Egerton 
2744, ο Athoniticus, Protatou 92 και ένας κώδικας που περιγράφηκε το 1903 από τον H. Gelzer, και 
είναι πιθανώς χαμένος σύμφωνα με την Annaclara Cataldi – Palau, ενώ σύμφωνα με τον Καθηγητή 
Β. Κατσαρό βρίσκεται στο Ιστορικό και Εθνικό Μουσείο της Σόφιας.
Στο συγγραφικό έργο του Νεοφύτου περιλαμβάνονται επιστολές, ομιλίες, υμνογραφικά 
κείμενα και ένας κανόνας αστρολογικού περιεχομένου. Στις επιστολές και τις ομιλίες του οφείλει 
το χαρακτηρισμό του από τον ανώνυμο χρονικογράφο ως δεύτερο και νέο Χρυσόστομο. Ο κανόνας 
αστρολογικού περιεχομένου επιγράφεται «ποίημα Νεοφύτου ἐπισκόπου Γρεβενοῦ», και ανήκει 
σαφώς στη διδακτική ποίηση καθώς σε πολλά σημεία του συναντάται η αποστροφή «μαθητά». 
Το υμνογραφικό του έργο είναι πλούσιο και δεν έχει μελετηθεί μέχρι σήμερα. Σε αυτό 
παρουσιάζεται το εξής οξύμωρο. Ο υμνογράφος από τη μια χρησιμοποιεί σπάνιες και εξεζητημένες 
λέξεις (π.χ. λαφύξαι, ἀκεσίπονον, εὐδράνεια, ἐνέκυρσα) και από την άλλη κάνει σοβαρά ορθογραφικά 
και συντακτικά λάθη (π.χ. ἀκέστωρσι, τίθημοι, μητρῴοις σου ἐντεύξεις). Γίνεται προσπάθεια να 
ερμηνευθεί αυτό το περίεργο φαινόμενο. 
Ο Νεόφυτος ασχολείται προσωπικά και με την ανακαίνιση κωδίκων. Αυτό είναι φανερό και 
στον κώδικα Londinensis, Egerton 2744 και στον Athoniticus, Protatou 92. Στον τελευταίο μάλιστα 
υπάρχουν αρκετές σημειώσεις από το χέρι του που το αποδεικνύουν.
Συμπερασματικά, με την εισήγηση αυτή προσπαθούμε μέσα από τα χειρόγραφα και το έργο του 
να γίνει γνωστός ο λόγιος αυτός ιεράρχης των Γρεβενών και να ερμηνευθούν τα σχετικά προβλήματα.

---

726