International congress of byzantine studies belgrade, 22 27 august 2016

Eirini Christinaki
National and Kapodistrian University of Athens, Athens, Greece; 
[e-mail]
Η ηθική αυτουργία στους Ιερούς Κανόνες της Ορθόδοξης Εκκλησίας 
Η ηθική αυτουργία, καταρχήν, δεν αποτελεί αυτοτελές κανονικό αδίκημα αλλά είναι τιμωρητέα 
μορφή συμμετοχικής δράσης κατά την εμφάνιση κάποιου (οποιουδήποτε) κανονικού αδικήματος.
Επειδή το δίκαιο των ιερών κανόνων, διαμορφώθηκε κατά τη βυζαντινή περίοδο και είναι 
δίκαιο κατά τα πρότυπα της εποχής του δίκαιο περιπτωσιολογικό δεν υπάρχει γενική κανονική 
διάταξη που να τιμωρεί την ηθική αυτουργία όπως συμβαίνει στο σύγχρονο κοινό ποινικό δίκαιο. 
Παρά την έλλειψη ειδικής διάταξης είναι δεδομένο ότι οι Ιεροί Κανόνες τιμωρούν τον ηθικό 
αυτουργό με την ποινή του αυτουργού, και, μάλιστα, σε ορισμένες περιπτώσεις αυστηρότερα. Συνοπτικά, 
το κολάσιμο της ηθικής αυτουργίας, το οποίο θεμελιώνεται στη βιβλική διήγηση της Γενέσεως 
περί της τιμωρίας του όφεως ως ηθικού αυτουργού στο προπατορικό αμάρτημα, προκύπτει από την 
περιπτωσιολογική έρευνα πολλών Ιερών Κανόνων. Αναφέρονται τα εξής χαρακτηριστικά παραδείγματα:
1. Ο όρος «συναιρούμενοι» στον Δ´ 27, με ερμηνείες Ζωναρά και Βαλσαμώνα) και στον Πενθ. 
92 στο αδίκημα της αρπαγής γυναικός και το όρος «συνειδότες» στον Αγκύρας 25 επί 
αθεμιτογαμίας, οι οποίοι μάλιστα κατά τον Βαλσαμώνα τιμωρούνται αυστηρότερα γιατί δεν 
έχουν το ελαφρυντικό της «ερωτικής ακολασίας» (πάθους) των αυτουργών. 
2. Ενδεικτικά αναφέρονται επίσης: τον Μ. Βασιλ. 8, και Πενθ. 91 στο αδίκημα της άμβλωσης, Μ. 
Βασ. 9 στο αδίκημα της μοιχείας, Πενθ. 63 στο έγκλημα της απιστίας, τους περί σιμωνίας κανόνες, 
και τον Πενθ 19 (χρησιμοποιώντας στο συγκεκριμένο κανόνα το argumento a contrario). 
3. Οι πιο χαρακτηριστικοί Ιεροί Κανόνες που περιγράφουν και τιμωρούν την εγγύτερη στη 
σύγχρονη ποινική έννοια της ηθικής αυτουργίας συμμετοχική δράση είναι οι 8 και 9 της 
Πρωτοδευτέρας Συνόδου, οι οποίοι αναφέρονται στην τιμωρία εκείνου που δίδει «ἐπίταγμα» 
(διαταγή, εντολή) για την τέλεση των αδικημάτων του ευνουχισμού και της άσκησης σωματικής 
βίας. Εξίσου χαρακτηριστικός είναι και ο Αποστ. 36, ο οποίος τιμωρεί τον κλήρο της πόλης 
που δεν διαπαιδαγώγησε σωστά τον λαό με αποτέλεσμα αυτός να δείχνει ανυποταξία και να 
μην δέχεται, αλλά να διώχνει τον εκλεγμένο (και χειροτονηθέντα) επίσκοπο του.

---

719
Όπου λέγεται και προβλέπεται ρητά τιμωρία για τον ηθικό αυτουργό μιας πράξης, δεν 
απαιτείται η αναδρομή στη γενική αρχή περί του τιμωρητού της ηθικής αυτουργίας, αλλά ο υπαίτιος 
τιμωρείται ως αυτουργός ενός αδικήματος του οποίου η αντικειμενική υπόσταση πληρούται όταν 
πείθει ή εντέλλεται ή υποχρεώνει κάποιον να γίνει αυτουργός ενός αδικήματος ή όταν εκ προθέσεως 
και κατόπιν σχεδιασμού γίνεται πρωταίτιος προκλήσεως της εγκληματικής συμπεριφοράς τρίτου. Η 
παρατήρηση αυτή επιλύει το πρόβλημα του τιμωρητού ή μη των πράξεων αυτών ακόμη και αν δεν 
τελεστεί το έγκλημα που επιδιώκει ο ηθικός αυτουργός, αλλά παύσει η εξέλιξη της εγκληματικής 
συμπεριφοράς του, στο στάδιο είτε των προπαρασκευαστικών πράξεων ή της αποπείρας.
Ωστόσο, επειδή στο Κανονικό Δίκαιο πηγή κανόνων δικαίου είναι και η Αγία Γραφή, από 
την οποία θεσμοθετείται το τιμωρητό της ηθικής αυτουργίας ως μορφή συνεργίας στην αμαρτία 
και στο έγκλημα, η ηθική αυτουργία είναι τιμωρητή σε όλα τα εκκλησιαστικά εγκλήματα, η δε 
οριοθέτηση της έννοιας της λαμβάνεται κατά αναλογία από την περιπτωσιολογία των παραπάνω 
εκτεθέντων υποστασιοποιημένων αυτοτελών αδικημάτων.

---