Namangan muhandislik-texnologiya instituti "sichtei" kafedrasi "hozirgi zamon raqobat nazariyasi"

1. RAQOBAT USTUNLIGIDETERMINANTLARIORTASIDAGINISBAT 
Оldingi ma'ruzada determinantlar har biri alоhida va hammasi birgalikda milliy muvaffaqiyatga erishishga 
ko'maklashishi yoki uni оrqaga surishi haqida gapirildi. Milliy raqоbatbardоshlik determinantlari rivojlanish hоlatida bo'lgan 
kоmpleks tizimdir. Bir determinant har dоim bоshqasiga ta'sir qiladi. Tarmоqdagi raqоbatbardоshlikni yuqоri darajada ushlab 
turish birdaniga bir nechta sоhalardagi ustunliklarning «o'z-o'zidan kuchayib boruvchi» o'zaro hamkоrligi natijasidir. Bu 
xоrijliklar yengib o'tishi qiyin bo'lgan muhitni yaratadi. 
Bu ma'ruzaning maqsadi - qanday qilib alohida determinantlar dinamik tizimga birlashishini ko'rsatib berishdir. Har bir 
determinant boshqasiga qanday qilib ta sir qilishinni tasvirlashdan boshlaymiz. Ikkita element, ya'ni ichki raqobat va 
sanoatning bir jo'Frofiy mintaqada jamlanishi «romb »ning tizimga aylanishi uchun ayniqsa katta ahamiyat kasb etadi. Ichki 
raqobat shunday ahamiyatga ega, chunki u umuman milliy «romb»ning takomillashuviga ko'maklashadi. Jo'Frofiy jamlanish 
esa shuning uchun ham muhimki, u bu «romb» ichidagi o'zaro hamkorlikni kuchaytiradi. Determinantlar tizimining harakati 
shunga olib keladiki, raqobatbardosh milliy tarmoqlar butun iqtisodiyotda bir tekis taqsimlangan bo'lmay, balki bir-biriga 
boFliq bo'lgan tarmoqlardan tashkil topgan «klasterlar» (boFlami) deb atalgan to'daga boFlangan. Masalan, Italiyada 
eksportning 40%ga yaqini oziq-ovqat, moda yoki turar-joylarni obodonlashtirish bilan boFliq bo'lgan tarmoqlar klasteriga 
to'Fri keladi. 
Mamlakatda yaratiladigan omillarga boshqa determinantlar, ayniqsa ularning ahamiyati milliy raqobatbardoshlik 
uchun o'ta muhim bo'lgan turlari tasir ko'rsatadi. Transport infrastrukturasi yoki o'rta talim tizimi kabi umumiy omillarga 
investitsiyalar ahr bir mamlakatda amalga oshiriladi. Kompozitsion materiallar texnologiyasini yaratuvchi dunyo darajasidagi 
ilmiy-tadqiqot institutlari kabi ixtisoslshatrilgan va ilgari surilgan omillarni yaratish va takomillashtirishning samarali 
mexanizmlari mavjudligi raqobatbardoshlikni qo'llab-quvvatlash uchun juda muhim moment hisoblanadi. Bunday omillarga 
investitsiyalar murakkabroq tarzda tartibga solinadi. Umumiy omilllardan farqli o'laroq, bu sohalarga investitsiyalar turli milliy 
iqtisodiyotlarda bir xil emas. Mamlakatlar xususiy va davlat investitsiyalari qaysi tarmoqqa yo'naltirilishga qarab bir-biridan farq 
qiladi. Masalan, Daniyada 11 ta qishloq xo'jalik kollejlari, butun dunyoga taniqli bo'lgan, biologik tadqiqotlar va fermentatsiya 
muammolari bilan shuFullanuvi Karlsberg instituti, shuningdek, mebellar dizayni bilan mashFul bir nechta ixtisoslashgan 
markazlar mavjud. 
Qanday qilib mamlakatda ilgari surilgan va ixtisoslashgan omillar yaratiladi va takomillashtiriladi? Milliy 
raqobatbardoshlik darajasining boshqa determinantlari muhim (agar hal qiluvchi bo'lma-sa) rol o'ynaydi. 4-rasmda ba'zi eng 
muhim yo'nalishlar tasvirlangan. Omilarning yaratilishga ayniqsa ichki raqobat kuchli tasir ko'rsatadi. Mahalliy raqobatchilar 
guurhining bo'lishi malakali mehnat resurslari, 
78 

---

aralash texnologiyalar, bozor va ixtisoslshgan anfrastrukturalarni bilishni takomillashtirishning tez rivojlanishini rag'batlantiradi. 
Firmalar qoloqlar safida qolib ketish xavfi ostida doimiy ravishda mustaqil holda yoki tarmoq assotsiatsiyalari orqali omillar 
yaratishga mablaglar kiritadilar. 
Omillar yaratish nufuzli hisoblangan yoki milliy iqtisodiyot uchun o'ta muhim bo'lgan tarmoqlarda juda tez boradi, 
chunki ular odamlar, firmalar va hukumatning diqqatini eng ko'p jalb qildai. 
Bu samara raqobatchilar bir shahar yoki viloyatda joylashgan bo'lsa, sezilarliroq bo'ladi. N yu-York va uning atrofida 
mayjud bo'lgan va Uoll strit bilan boFllangan ko'plab ko'p bosqichli dasturlar, malumotlar bazalari va ilmiy-tadqiqot ishlari 
bunga tipik misol bo'la oladi.