Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги алишер навоий номидаги тошкент давлат ўзбек

Арбоблар овули - Амударё туманидаги қишлоқ номи. Арбоб асли 
арабча сўз бўлиб, раббун, яъни «хўжайин» сўзининг кўплигини билдиради. 
Элга танилган машҳур шахслар, бошлиқ, раҳбар ва қишлоқ оқсоқоллари 
авваллари арбоб деб аталган. Ҳозир баъзи бир ўзбек ва қорақалпоқ шева 
вакиллари нутқида бу сўз қишлоқ оқсоқоли, раҳбар, бошлиқ, элда машҳур 
шахслар маъноларида қўлланилади. Уларга ҳурмат, эътибор ва эҳтиром жуда 
катта бўлганки, ҳатто, халқ вакиллари нутқида “Ҳазиллашма арбоб билан, 
арбоб урар сени бир боб билан” деган фразеологизмлар бекорга яратилмаган. 
Мазкур ойконимнинг шаклланиши қуйидагича: арбоб > арбоб+овул > 
арбоб овул > арбоб+лар овул > арбоблар овули > Арбоблар овули > (Арбоб 
овули). Шунингдек, Бухоро вилоятида олдинлари қишлоқ миробларининг 
бошлиғи арбоб деб юритилган. Уларга қарашли ерлар эгасининг исмига шу 
сўз қўшилган, яъни бу жойлар арбоблар ери ҳисобланиб, хон амалдорлари 
ерни деҳқонларга тенг шерикликка бериб ишлатишган
3
.  
Демак, бирикмали ойконимлар ўрганилаётган ҳудуд ойконимияси 
тизимида шакллангунча апеллятив лексика мажмуидан танланиб, ономастик 
лексика сатҳига ўтган, сўнгра этнонимлашув, ойконимлашув ва 
1
Қораев С. Географик номлар маъносини биласизми? –Тошкент: Ўзбекистон, 1970. 93-бет.
2
Қаранг: Дўсимов З., Эгамов Х. Жой номларининг қисқача изоҳли луғати. Тошкент:
Ўқитувчи,1977.114-115-б.
3
Дўсимов З. , Эгамов Х. Жой номларининг қисқача изоҳли луғати. Тошкент, Ўқитувчи, 1977. 14-
15-бетлар.

---

93 
топонимлашув жараёнларида шаклланиб, маълум ойконимик тараққиёт 
босқичини босиб ўтган. 
Демак, Жанубий Қорақалпоғистондаги айрим ойконимларнинг 
этимологик таҳлили асосида қуйидаги хулосага келинди: 
Ойконимларнинг номланиши “Ономастика”нинг номланиш қонунияти 
ва тамойилларига мос ҳамда мувофиқ ҳолда амалга оширилганлиги уларнинг 
этимологик таҳлилида равшанлашди. Бу ҳудуддаги содда, қўшма ва 
бирикмали ойконимлардан баъзиларининг этимологик таҳлили мана шундай 
ойконимлар тизимининг бетакрорийлигини, алоҳидалигини асослайди. 
СОлардан баъзи бирларининг этимологик таҳлили уларнинг ўзидан 
сезилиб туради, лекин ономастик лексика бирлиги эканлиги ва ойконимик 
маъносининг баъзи ўринларда яширин, қисқа ҳамда аниқлиги билан ажралиб 
туради. ҚОлардан баъзиларининг этимологик таҳлили уларнинг тузилиши, 
шаклланишида жиддий фоно-морфологик ўзгаришлар рўй бергандан кейин 
номлар юзага келганлигини англатади. БОлардан баъзи бирларининг 
этимологик таҳлили ҳам анча мураккаб фоно-морфологик, морфологик-
синтактик ўзгаришлар ономастик лексика сатҳида юз берганлигини бир неча 
тахмин ва маълумотларга таянилган ҳолда олиб борилди. 
ЖҚ ойконимларидан баъзи бирларининг этимологик таҳлили уларнинг 
тарихий даврларида яратилиб, номланганлиги ва қайта номланганлигини; 
уларнинг номланишида этноним, гидроним, фитоним ва антропонимлар 
турли фонетик ва морфологик жараёнларни бошидан ўтказишса-да, 
сақланиб қолинган ойконимларининг тарихий тараққиётини акс эттиради. 
Ойконимиясининг 
этимологик 
таҳлили 
мамлакатимиз 
ойконимиясининг ҳам фарқли, ҳам ўхшаш жиҳатлари, уларнинг унутилган ва 
яширин маънолари борлигини ҳам англатади. Номланишда этноним, 
антропоним ва гидронимлардан фойдаланилганлиги маълум бир маънода 
халқлар дўстлигининг ўзига хос жиҳатларини, киши исмларининг оммавий 
ҳамда кенг тарқалишини, дарё ва уларнинг ўзанлари номи тадқиқ этилган 
ойконимларнинг тарихий тараққиётида муҳим роль ўйнашини ҳам англатади.