Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги алишер навоий номидаги тошкент давлат ўзбек

Оталиқарна канали - канал ва унинг ёнида шундай аталган аҳоли 
пункти Хоразм вилоятида ва Қорақалпоғистон Республикасининг Амударё 
туманида жойлашган. Ушбу ойконим ва гидроним хонликлар даври деб 
аталган тарихий даврдаги номланиш жараёнининг маҳсули. Топоним ҳозирги 
даврда Манғит арна номи билан машҳур
1
(Манғит - уруғ номи, арна-канал, 
дарёдан сув оладиган катта ариқ). Я. Ғуломов «...арна Хева хонлигидаги 
оталиқлардан бири томонидан қазилганлиги учун Оталиқарна деб аталган», 
дейди. Хоразмнинг суғорилиши тарихидан атама бўлиб, инқилобгача оталиқ 
мансаби Хоразмда хонликнинг энг катта мансабларидан бирини ифодалаган. 
Чунки хон ва хонзодаларни ёшликдан ота сингари тарбиялаганлар Хива ва 
Бухоро хонликларининг саройларида фаолият юритишган. Бухорода «Ота 
ўрнини босадиган киши» амирликдаги энг катта мансаб. Оталиқ- болани 
(чақалоқни) ўз тарбиясига олган киши, тарбиячидир
2
. Хива хонликнинг катта 
мансабдорларидан бири қаздирган ариқ деган маънодан Оталиқарна 
ойконими шаклланган.
Кейинчалик шароит ва қайта номланиш талабнинг ўзгариши билан бу 
ойконим Манғитарна номи билан аталган: от+-лиқ+арна > оталиқ+арна > 
оталиқ арна > Оталиқарна  > Манғитарна. Бу ҳолда Оталиқ сўзи историзм 
сифатидаги сўзлардан бири бўлиб, у мағит уруғи тарқалган ҳудуддан оқиб
ўтадиган арна – ариқ бўлгани учун Манғитарна деб қайта номланган. Аммо 
аҳоли вакиллари ҳали ҳам Оталиқарна топонимини ҳам айтишади. Бу 
топоойконим уч марта номланган: Оталиқарна (1-номланишда ариқ 
номланган) > Оталиқарна (2-номланишда ойконим номланган) >  
Манғитарна (3-номланишда аҳоли пункти қайта номланган) > Манғитанра (4- 
номланишда эса ойконим номланган. Унинг биринчи ва иккинчи номланиши 
1
Ишаев А. Манғит сўзининг этимологияси ҳақида // ЎТА. -Тошкент, Фан, 1958. 2-сон. Б. 63-65.
2
Косвен М.О. Аталичество. Советская этнография. № 2. М-л., 1935. -С.41.

---

92 
учун “оталиқ арна” бирикмаси этимони бўлса, учинчи номланишда 
гидроним, тўртинчи қайта номланишда ойконимик объект қайта номлангани 
учун унинг этимони “манғит арна” сўз бирикмаси. 
Отчопар - қишлоқ. Отчопар топоним сифатида Ўзбекистоннинг бир 
қанча жойларида учрайди. Айрим тадқиқотчиларнинг ёзишича, Отчопар 
“улоқ чопиш учун қулай текис ер”
1
. Аслида, бу масофа билдирувчи сўз, йўл 
ўлчовидир. Бу атамадан от чопадиган (4-5 километрга тенг) масофа 
тушунилади. Дарҳақиқат, топонимияда йўл ўлчови ном сифатида учрайди,
Яккафарсанг (форсан ёки фарсах 7-8 километрга тенг масофа), бешёғоч
2
.
Ойконим қуйидаги тарзда тараққиёт йўлини босиб ўтган: от+чоп+-ар 
> от+чопар > от чопар > Отчопар. Демак, топоойконим улоқ чопишга яқин 
ерда жойлашгани учун Отчопар деб номланган. Унинг этимони “от чопар” 
шаклидаги апеллятив лексикадан танланган сўз бирикмаси бўлиб, у 
ономастик лексика сатҳига ўтиб, топонимлашув туфайли ойконимик 
объектлардан бирига ном сифатида қўлланилган.