Указания к выполнению курсовых работ

 
5. 
Yuqori temperaturali
 
suyuqlikda 
P
(MPa) - bosim o‘zgari-
shini ifodalovchi holat tenglamasi 

(o‘lchamsiz parametr) - 
nisbiy zichlikka va 
T
(Kelvin) – temperaturaga nisbatan 
ushbu
)
273
(
47
,
0
47
1
,
0
4




T
F
F
P




formula (N.Kuznetsov formulasi) bilan ifodalanadi, bu yerda
 
;
09
,
1
1
27
,
7
2
5
,
3
1
6
6
2









F






3
2
1
270
1
66
1
10










.
Jadvalda berilgan 
P
va 
T
parametrlar uchun 

ni aniqlang. 
Parametr 
Variantlar 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
P
, MPa 
12,0 
15,0 
17,0 
18,0 
18,5 
18,7 
T
, Kelvin 
500 
510 
520 
530 
540 
550 
6.
Xalqa (yoki to‘g‘ri to‘rtburchakli to‘r) shaklidagi 
r
radiusli 
(yoki quvurchalarining jami uzunligi 
L
=6

l
) yerlagich 
tuproqqa 
h
chuqurlikka o‘rnatilgan. 
h
>>
r
da uning qarshiligi 
quyidagi formula bilan hisoblanadi: 
a
) 
b
) 

---

27 
bunda 

= 3,14…, 
G
– tuproqning solishtirma elektr o‘tka-
zuvchanligi, 
d
– xalqa (yoki to‘g‘ri to‘rtburchakli to‘r) 
shaklida tayyorlangan o‘tkazgichning diametri. Yerlagich-
ning talab qilingan 
R
qarshiligini ta’minlovchi 
r
– quvurcha 
radiusini, jadvalda berilgan 
h
, 
d
, 
G
parametrlar uchun 
aniqlang. 
Parametr 
Variantlar 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
h
(yoki 
l
), m 
1,2 
1,1 
0,9 
1,5 
1,6 
1,0 
d
, m 
0,03 
0,02 
0,015 0,025 0,014 0,035 
R
, Om 
17 
25 
22 
15 
16 
21 
G
, 
1
/Om·m
 
0,02 
0,015 
0,01 
0,025 
0,02 
0,03 
7.
Radioelektron tuzilma qurilmasi yupqa bir jinsli konsol ster-
jendan iborat. Sterjenning mexanik rezonanslari chastotalari 
bunday mahkamlanishda ushbu 
a
) cos(
x
)ch(
x
) + 1 = 0 
b
) cos(
x
)ch(
x
) – 1 = 0 
tenglamadan aniqlanadi, bu yerda 
x = k·L
– o‘lchamsiz para-
metr, 
k
– to‘lqin soni, 
L
– sterjen uzunligi. 

– sterjenning 
xususiy chastotasi 
k
parametr orqali 
0
2
/
m
EJ
k


formu-
ladan aniqlanadi, bunda 
E
– materialning elastiklik moduli, 
J
– sterjen kesimining inertsiya momenti, 
m
0
– sterjenning 

---

28 
bo‘ylama massasi. Jadvaldagi ma’lumotlarga asoslanib ster-
jenning dastlabki beshta rezonans chastotalarini toping. 
Parametr 
Variantlar 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
L
, m 
0,2 
0,1 
1,0 
0,05 
0,1 
0,2 
E
, N/m
2 
3·10
1
0 
5·10
1
0 
6·10
1
0 
5·10
1
0 
3·10
1
0 
8·10
1
0 
J
, m
4 
1·10
-12 
2·10
-12 
1·10
-12 
2·10
-12 
1·10
-12 
1·10
-12 
m
0
, kg/m
 
1,0 
2,0 
1,0 
0,8 
0,7 
1,5 
8.
Samolyot radiolokatsion stansiyasi bloki titrashdan 
himoyalanishi uchun to‘rtta amortizatorga o‘rnatilgan. Bun-
day amortizatsiya sistemasi oltita xos mexanik rezonanslarga 
ega bo‘lib, ular ushbu 
tenglamadan aniqlanadi, bunda 
A
, 
B
, 
C
, 
D
, 
E
, 
F
, 
G
– qurilma paramentrlari 
orqali aniqlanuvchi koeffitsiyentlar, 

– tebranish chastotasi.
Tenglamaning jadvalda berilgan koeffitsiyentlari uchun re-
zonans chastotalarni aniqlang. 
9.
Konussimon (yoki tekis spiral) prujinaning 
F
(N) – kuch 
ta’siridagi 
z
(mm) – deformatsiyalari (yoki 

(gradus) - bural-
ish burchagi) ushbu 
Para-
metr 
Variantlar 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
A 
0,01 
0,0 
0,0 
0,1 
1,0 
0,0 
B 
1,0 
0,01 
0,02 
-20,0 
0,0 
0,0 
C 
-78,0 
1,0 
0,1 
102,0 
-29900,0 
1,0 
D 
2100,0
-1250,0
-2560,0
-8980,0
0,0
-116,0
E 
-2,5·10
4 
1,85·10
5 
3,45·10
5 
8,76·10
6 
26400,0
4300,0
F 
1,2·10
5 
-8,75·10
6 
-9,95·10
6 
-7,5·10
5 
9,12·10
8 
-5,3·10
4 
G 
-1,9·10
5 
8,9·10
7 
2,7·10
7 
-3,3·10
8 
-1,75·10
8 
8,9·10
4 

---

29 
a
) 
b
) 
formuladan hisoblanishi eksperimentlar natijasida aniqlan-
gan, bunda 
A
, 
B
, 
C
, 
D
(yoki 
A
, 
B
, 
C
) – prujina qurilmasidan 
aniqlanuvchi o‘zgarmaslar. Jadvalda qiymatlari berilgan 
A
, 
B
, 
C
, 
D
(yoki 
A
, 
B
, 
C
) parametrlarga ko‘ra 
z
(yoki 

) ning 
ko‘rsatilgan qiymatlari uchun 
F
kuchni aniqlang. 
Para-
metr 
Variantlar 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
A 
0,02 
0,01 
0,01 
0,005 
0,003 
0,01 
1 
2 
2 
0,5 
1,3 
2,2 
B 
0,4 
0,04 
0,3 
0,01 
0,02 
0,05 
2 
1 
1,5 
1,2 
4,8 
2,4 
C 
0,1 
0,5 
0,1 
0,1 
0,4 
0,2 
0,5 
0,8 
0,5 
1 
0,2 
0,7 
D 
1,2 
1,3 
2,1 
1,9 
1,1 
3 
z
, mm 
6 
5 
3 
2 
4 
5 

, gradus 
10 
18 
15 
25 
16 
17 
 
10
. Elektron sxemaning statik rejimi hisobida nochiziqli zan-
jirlar tenglamasi quyidagi nochiziqli algebraik tenglamalar 
sistemasiga keltirildi: 













.
0
2
10
)
,
(
,
0
10
)
,
(
1
1
40
3
2
1
2
2
1
40
3
2
1
1
2
1
x
e
x
x
f
x
e
x
x
f
x
x
Sxemaning nochiziqli elementlaridagi 
x
1
, 
x
2 
– kuchlanishlarni 
x
1
=0, 
x
2
=0 – boshlang‘ich yaqinlashish uchun Nyuton va 
Broyden usullari bilan yeching. 

---

30 
11.
Dastlabki miqdorlari 
a
va 
b
bo‘lgan mos 
A
va 
B
moddalar 
o‘zaro ximik reaksiyaga kirishishi natijasida 
t
vaqt o‘tishi bi-
lan 
y
moddaning hosil bo‘lishi ushbu 
)
)(
(
y
b
y
a
k
dt
dy



differensial tenglama bilan ifodalanadi (
y
0
= 0; 
k
>0). 
y
(
t
) – 
modda miqdori o‘zgarishini aniqlan, taqribiy yechimni anali-
tik yechim bilan taqqoslang va ularni grafiklarda ifodalang. 
12. 
Eksperimentlar natijasida aniqlanganki, dastlabki miqdori 
y
0
va ko‘payish sharoiti idel bo‘lgan bakteriyalarning 
t
vaqt 
o‘tishi bilan ko‘payishi 
y

=
ky
differensial tenglama bilan 
ifodalanadi (
k
>0).
y
(
t
) – bakteriyalar ko‘payishini aniqlang, 
taqribiy yechimni analitik yechim bilan taqqoslang va ularni 
grafiklarda ifodalang. 
13.
Asbob blokini titrashdan himoyalash uchun unga maxsus 
elastik tayanchlar (amortizatorlar) o‘rnatilgan. Uning amorti-
zatorlardagi harakati yonlama va buralma tebranishlari 
e’tiborga olinmaganda ushbu 
0
2
2



kx
t
d
dx
t
d
x
d
m

differensial tenglama bilan ifodalanadi, 
bunda 
x
– blokning dastlabki holatidan chetlanishi; 
t
– vaqt; 
m
– blok massasi; 
d
2
x
/
dt
2
– tezlanish; 

– amortizatorlarning 
ishqalanish koeffitsiyenti; 
dx
/
dt
– blokning tebranishidagi 
harakat tezligi; 
kx
– elastik elementlar (prujinalar)ning 
qarshiligini ifodalovchi had; 
k 
– amortizatorlarning bikrlik 
koeffitsiyenti; Prujinalarning yig‘indi bikrligi 
x
– defor-
matsiyadan quyidagicha bog‘liq: 
k
= 
k
0
(1+
ax
2
). Berilgan 
tenglamani 

= 0,5 kg/kuch, boshlang‘ich shartlar: 
t
=0 da 
x
= 
1 sm va 
dx
/
dt
= 0 hamda quyidagi jadval ma’lumotlari 
bo‘yicha yeching.
Parametr 
Variantlar 

---

31 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
m
, kg 
12 
5 
7 
9,5 
15 
4 
k
0
, N/m
0,5 
1 
1,5 
1 
2 
2 
a
, 1/m
2
 
1 
-0,5 
2 
2 
3 
-0,5 
Tebranishning kamida beshta davrini o‘zida ifodalovchi 
yechim nuqtalarini toping va shu oraliq uchun 
x
(
t
) 
bog‘lanishning grafigini chizing. 
14.
Konsol mahkamlangan bir jinsli balkaning sof og‘irligi osti-
da egilishi ushbu 
0
1
1
2
/
3
2
2
2
2
2





















 

dx
dy
L
x
L
EJ
PL
dx
y
d
differensial tenglama bilan ifodalanadi, bunda 
L
– balkaning 
uzunligi; 
P
– balkaning solishtirma og‘irligi (uzunlik birl-
igiga mos); 
EJ
– balkaning bikrligi; 
x
– koordinata (0<
x
<1). 
Berilgan boshlang‘ich shartlar: 
x
=0 da 
y
=0 va 
dy
/
dx
=0 hamda 
jadvalda ko‘rsatilgan parametrlar qiymatlari uchun balkaning 
butun uzunligi bo‘ylab 
y
(
x
) yechim nuqtalarini toping. 
Parametr 
Variantlar 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
L
, m 
1,5 
1 
0,8 
2 
2,5 
1 
PL
2
/
EJ
0,001 0,005 0,002 
0,01 
0,015 0,002 
15. 
Yirtqich – o‘lja turi bo‘yicha o‘zaro bog‘langan ikki tur-
ning maxsus ko‘payishlar soni 
x
va 
y
. Bu ko‘payishning 
vaqt bo‘yicha o‘zgarishi ushbu