Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi toshkеnt moliya instituti

Normal taqsimot kvantillari 
Ehtimollilik α, %
 
99,9 99,0 97,7 95,0 90,00
84,13
50,00
48
Solntsev O.G., Pestova A.A., Mamonov M.E., Magomedova Z.M. Experience in Developing Early Warning 
System for Financial Crisis and the Outlook for the Banking Sector in Russia in 2012. // Journal of the New 
Economic Association, № 12, 2011], URL: 
http://www.forecast.ru/_ARCHIVE/Analitics/EcoAs/CMASF12-
2011.pdf
 
49
VaR
кўрсаткичи Базель қўмитаси, Халқаро своп ва ҳосилавий инструментлар ассоциацияси, АҚШ миллий 
суғуртачилар ассоциацияси томонидан тартибга солиш инструменти сифатида фойдаланиш учун тавсия 
этилган.
50
Бозор риск метрикаси – бу портфель келгуси қийматининг ноаниқлигини ўлчаш мезони, яъни портфель 
даромади (фойда ёки зарар)нинг ноаниқлигини ҳисоблаш ўлчов бирлиги ҳисобланади. Унинг бош мақсади – 
кутилаётган (мулжалланган) қийматдан четланишлар эҳтимоллигини аниқлаш ҳисобланади. 
51
Crouhu M., Galai D., Mark R. Risk management. – N.Y.: McGraw Hill, 2001 

---

136 
9
0
2
0
Kvantil 
i
α
 
3,71
5
2,32
6
2,00
0
1,64
5
1,282
1,000
0,000
Ushbu koʻrsatkichdan α ehtimollikdan ortmaydigan yoki 1–α ehtimollikdan 
ortishi mumkin boʻlgan yoʻqotishlar yoki zarar koʻrishning chegaraviy qiymatini 
aniqlash uchun foydalanish mumkin.
Agar narxlar oʻzgarishining ehtimolli taqsimoti normal taqsimot qonuniga 
boʻysunsa, 
VaR
miqdorini quyidagi formula boʻyicha hisoblash mumkin: 
VaR = V
0
∗ 𝑢
𝛼
∗ 𝜎
𝑡
 
Bu yerda
V
0
 –
aktiv (portfel)ning dastlabki qiymati;
t
 –
koʻrilayotgan davr (risk gorizonti); 
𝜎
𝑡
– tvaqt davomida aktiv (portfel) qiymati yoki daromadining 
standart chetlanishi;
α
 –
ahamiyatlilikning tanlangan darajasi. 
Demak VaR ikkita parametr bilan ifodalanadi: 
1) ahamiyatlilik darajasi (significance level) – α yoki ishonchlilik darajasi 
(confidence level) – 1-α; 
2) savdo kunlari orqali oʻlchanadigan risk gorizonti (risk horizon) – h. 
Odatda ahamiyatlilik darajasi tashqi subyekt tomonidan belgilanadi. Misol 
uchun Bazel II kelishuvi doirasida tijorat banklari oʻzlarining bozor risklarini VaR 
yordamida baholayotganlarida ahamiyatlilik darajasini 1% deb olishadi, yaʼni bu 
99% ishonchlilik darajasi hisoblanadi. Kredit reytingi agentliklari esa bundan ham 
jiddiyroq daraja belgilashadi, yaʼni yuqoriroq ishonchlilik darajasi (0,03% 
ahamiyatlilik yoki 99,97% ishonchlilik darajasi)ni qoʻllashadi. Bunday tashqi 
regulyatorlar boʻlmagan taqdirda VaRning ahamiyatlilik/ishonchlilik darajasi 
foydalanuvchining 
riskka 
nisbatan 
yondashuviga 
bogʻliq 
hisoblanadi. 
Foydalanuvchi qancha konservativ boʻlsa, shuncha α qiymati past boʻladi va mos 
ravishda ishonchlilik darajasi ham shuncha yuqori qoʻllaniladi. 
Risk gorizonti – bu potensial (istiqboldagi mumkin boʻlgan) yoʻqotishlarni 
qancha davr oraligʻi uchun hisoblanishni anglatadigan muddat. Turli risklar tabiy 
ravishda ularning likvidliligiga qarab turli vaqt oraligʻi boʻyicha baholanadi. Misol 
uchun Bazel kelishuviga muvofiq VaRning risk gorizonti 10 kunni tashkil etadi. 
Ichki yoki tashqi tartibga solish mexanizmlari mavjud boʻlmagan holatlarda 
VaRning risk gorizonti sifatida riskka uchrashning kutilayotgan davr oraligʻi 
olinadi. Likvid aktivning riskka uchrashi likvid boʻlmagan aktivga nisbatan ancha 
tez kutiladi va muvofiq tarzda tez toʻliq xedjerlanadi. Shuningdek riskdan holi 
boʻlish muddati uning sodir boʻlishining koʻlami (razmeri) va bozor likvidligiga 
bogʻliq hisoblanadi.