O„zbekistоn respublikаsi оliy vа o„rtа mахsus tа‟lim vаzirligi sаmаrqаnd dаvlаt universiteti

Geosiyosat asoslarining asosiy metodlari
Geosiyosat o‗z tadqiqotlarida asosan umumiy ilmiy metodlardan, 
shuningdek siyosiy geografiya, tarix, sotsiologiya, siyosatshunoslik va h k kabi 
fanlarga xos bo‗lgan usullardan foydalanadi.
Tizimli uslub
. Iqtisodchilar, sotsiologlar va siyosatshunoslar tomonidan 
keng qo‗llaniladigan strukturaviy-funktsional yondashuvdir. Ushbu uslubning 
mohiyati ijtimoiy hayotning har qanday sohasini, ilm-fanni geosiyosatni ajralmas, 
kompleks organizm deb hisoblashdan iborat. Ushbu organizm atrof-muhit bilan 
doimiy ravishda tizimning "kirish" va "chiqishlari" orqali ta'sir o‗tkazadi. 
Ma'lumki, har qanday tizim o‗z-o‗zini himoya qilishga intiladi (geosiyosiy tizim 
bundan mustasno emas) va ma'lum funktsiyalarni bajaradi, ulardan eng muhimi 
qadriyatlar va resurslarni fuqarolarga taqsimlash va qarorlarni majburiy ravishda 
qabul qilishlarini ta'minlashdir. Tizimli yondashuv uslubi ilmiy doirada birinchi 
bor XX asrning 50 - 60 yillarida amerikalik olimlar T.Parsons (1902-1979) va 
D.Iston tomonidan ishlab chiqilgan. Mazkur uslubga geosiyosatdan tashqari 
deyarli barcha ijtimoiy - siyosiy fanlarda murojaat qilinadi. Jamiyatda milliy 
davlatchilik strategiyasini va umuman geosiyosiy jarayonlarni tizimli yondashuv 
asosida o‗rganishni modernizm oqimi vakillari (K.Rayt, M.Kaplan, K.Doych va b.) 
mazmun jihatdan yanada boyitdi. Ya‗ni ular mavjud ma‗lumotlarni matematik 
hisoblar va modellashtirish orqali tizimli tadqiqotlarni olib borishni joriy qilishgan. 
Faoliyatli (harakat) uslub
. Mazkur uslubdan foydalanish geosiyosat 
ob‗yekt va predmetida turgan muammoli vaziyatning umumiy tavsifi hamda uning 
harakatlanishi bilan bog‗liq tomonlarni o‗rganishda qo‗l keladi. U shaxslar yoki 
guruhlarning xulq-atvorining ularning ko‗proq global jamoalarga qo‗shilishiga 

---

23 
bog‗liqligini, shuningdek, millatlar, sinflar, guruhlar va boshqalarning psixologik 
xususiyatlarini o‗rganishga qaratilgan. Geosiyosatda dinamik usulda geosiyosiy 
manzarasini tahlil qilishda faol usul qo‗llaniladi. U buni tirik va moddiylashtirilgan 
faoliyat sifatida, turli bosqichlar, davriy jarayon sifatida ko‗rib chiqadi: faoliyat 
maqsadlarini aniqlash, qarorlar qabul qilish; ommani tashkil qilish va ularni 
amalga oshirish uchun resurslarni safarbar qilish; guruhlar, massalar faoliyatini 
tartibga solish; belgilangan maqsadlarga erishilishini nazorat qilish; ishlash 
natijalarini tahlil qilish va yangi maqsadlarni belgilash. N.A. Nartovning 
ta'kidlashicha, faoliyatli uslub geosiyosiy qarorlar nazariyasining metodologik 
asosini tashkil etadi. Geosiyosat qiyosiy usuldan keng foydalanadi. Hayotda bir xil 
turdagi hodisalarni ularning umumiy xususiyatlarini va o‗ziga xosligini ta'kidlash, 
muammolarni hal qilishning maqbul yo‗llarini topish va boshqalarni taqqoslashni 
nazarda tutadi. Ushbu usul, uning oqilona qo‗llanilishi sharti bilan, boshqa xalqlar 
va davlatlarning tajribasidan foydalanishga imkon beradi.
Tarixiy uslub
barcha ijtimoiy fanlarda qo‗llaniladi. Bu hayotdagi barcha 
hodisalarni izchil vaqtinchalik rivojlanishda o‗rganishni, o‗tmish, hozirgi va 
kelajak o‗rtasidagi aloqalarni aniqlashni talab qiladi. Geosiyosatda bu usul eng 
muhimlaridan biri hisoblanadi.