O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti “ davlatiy moliya

ikkinchisi 
―byudjet mablag‗laridan foydalanishda 
mustaqillik yo‗q‖ tarzida ifodalanmoqda. Bu ―e‘tiroz‖ga nisbatan munosabat 
bildirilayotganda, eng avvalo, uning o‗ta keskin tarzda ifodalanganligini qayd etish 
lozim. Chunki ―e‘tiroz‖ning bunday shakl va mazmunda bildirilishi ―e‘tiroz‖ 
bildiruvchi mualliflarning byudjet mablag‗laridan foydalanish masalasidan aslo 
xabardor emasligidan dalolatdir. Chunki amaldagi tartib-qoidalarga muvofiq 
61
Amaliyotda buni aniqlashning qanday muammolari mavjud? Ular qanday hal qilingan va qanday hal 
qilinishi kerak? 
62
Bundan ko‗zlangan maqsad va uning sabablari nimalardan iborat ekanligi xususida o‗ylab ko‗ring. 
63
Shu joygacha ―byudjet hisobidan berilayotgan oylik maoshlari kam‖ tarzida ―e‘tiroz‖ bildirilayotganda 
jiddiy e‘tibor berilishi va aniq javobiga ega bo‗lishi lozim bo‗lgan savollarning eng hayotiylarini keltirish bilan 
cheklandik. Ularni yana davom ettirasiz degan umiddamiz. 

---

119 
byudjet mablag‗laridan foydalanishda qator mustaqil-liklar mavjud
64
. Buning 
uchun tegishli me‘yoriy-huquqiy hujjatlarga nazar solishning o‗zi etarli. 
Aslida, juda oshib borsa, bunday ―e‘tiroz‖ni ―Byudjet mablag‗laridan 
foydalanishda mustaqillik etarli darajada emas‖ shaklida ifoda etish mumkindir. 
Biroq, shunday bo‗lganda ham, bunday ―e‘tiroz‖ bildirishdan oldin quyidagi 
savollarning aniq javobiga ega bo‗lmoq lozim: 

Byudjetdan mablag‗larni olish va ulardan foydala-nishning amaldagi tartibi 
qanaqa? U samaralimi yoki samarasizmi? 

Amaldagi tartibni o‗zgartirish (masalan, mustaqillikni kengaytirish yoki 
to‗liq mustaqillik berish) to‗g‗risidagi masala qachon kun tartibiga qo‗yilishi 
kerak?

Nega bunaqangi tartib o‗rnatilgan? Bunaqangi tartib faqat O‗zbekiston 
uchun xosmi yoki dunyoning boshqa mamlakatlarida ham shunday tartib amal 
qiladimi?

Boshqacha tartib o‗rnatilsa bo‗ladimi? Buni, eng avvalo, kim o‗ylashi kerak? 
Bundan kim tashvishga tushmog‗i lozim? Mablag‗ni beruvchimi yoki uni olib 
ishlatuvchi?

Boshqacha tartib o‗rnatilsa, buning oqibati nimalarga olib kelishi mumkin? 
Bu hisob-kitob qilinganmi yoki u faqat xoxish-istakdan iboratmi? 

Byudjet mablag‗laridan foydalanishda byudjet tashki-lotlarining rahbarlariga 
to‗liq mustaqillik berilmas-ligining sabablari nimalardan iborat? 

Nahotki, ular mablag‗ni iqtisodchilardan ko‗ra yaxshiroq sarflashni uddalay 
oladilar?! 

Byudjetdan moliyalashtirish printsiplarini nima qilamiz? Ularni inkor 
etamizmi? Yoki ularning to‗g‗ri ekanligiga shubhamiz bormi? Va h.k. 
Garchi jiddiy va tashvishli shubhalarimiz bo‗lishiga qaramasdan, bu hayotiy 
va asosli savollarga malakali javob berishni Sizning ixtiyoringizga qoldirib, 
muammoning eng elementar tomoniga e‘tibor beraylik. Tasavvur qiling: Byudjet – 
Sizning otangiz. Siz – byudjet tashkilotisiz. Moliyaviy jihatdan ta‘minlash 
masalasida – Otangiz-byudjetga – qaramsiz. Bunday vaziyatda ota farzandiga 
mablag‗ni berib, ―Bolam, uni o‗z ixtiyoringcha, xoxlaganingcha sarflayver‖, - 
deydimi yoki boshqacha ish tutadimi? Ertalab pul berilganda, kechqurun ota ―Uni 
nima qilding, bolam?‖, deb so‗raydimi yoki yo‗qmi? Yoki ertalab pul 
berilayotganda uni nimalarga sarflashingiz mumkinligini va nimalarga 
sarflamasligingiz kerakligini qayta-qayta tayinlamay-dimi? ... 
Oxir-oqibatda, otadan olingan mablag‗ni sarflash masalasida farzand 
mustaqillik darajasining, albatta, cheklanganligi ma‘lum bo‗ladi: u otadan olingan 
64
Buni Siz bilasizmi? Ularning eng asosiylarini sanab ko‗rsatishga bir urinib ko‗ringchi?! 

---

120 
mablag‗ni faqat ota belgilab bergan maqsadlargagina sarflashi mumkin. Hatto, 
muzqaymoq va tushlikda ovqatlanish uchun berilgan pulning hammasini faqat shu 
ehtiyojlarni qondirish uchun sarflash kerak. Tushlik ovqatning o‗rniga ham 
muzqaymoq eyishga xoxish-istak qancha katta bo‗lmasin, oqil farzand, 
o‗zboshimchalik bilan, bunday qilmasligi kerak. To‗g‗rimi?! Qilinsa – bundan 
xabar topgan ota, uni ―kesib‖ qo‗yishi tayin. Bundan farzand xafa bo‗lmasligi 
kerak. ―Bu borada menda mustaqillik yo‗q!‖,- deya tarzida bildirilgan ―e‘tiroz‖ni 
hech kim hech vaqtda jiddiy tarzda qabul qilmagan, qilmaydi va qilmagay ham.
―Byudjet mablag‗laridan foydalanishda mustaqillik etarli darajada 
emas‖ligining sababi ham ana shunda. Bu masalada, albatta, Siz o‗ylagan darajada 
mustaqillik bo‗lmasligi kerak. Bu ham – hayot qonuni. Unga itoat etmaganlarning 
– holi ―Voy!‖
65
. 
Respublikamizdagi 
byudjet-soliq 
siyosatiga 
nisbatan 
bildirilayotgan 
―e‘tiroz‖larning