Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta-maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti ximmatov ibodilla, abduraxmanov muxtor

kodlashtirish
 va 
shifrlash
.
Kodlashtirish uchun tez-tez ishlatiladigan iboralar toʻplamini oʻz ichiga 
oluvchi kitob yoki jadvallardan foydalaniladi. Bu iboralardan har biriga, koʻp 
hollarda, raqamlar toʻplami bilan beriladigan ixtiyoriy tanlangan kodli soʻz 
toʻg‗ri keladi. Axborotni kodlash uchun xuddi shunday kitob yoki jadval talab 
qilinadi. Kodlashtiruvchi kitob yoki jadval ixtiyoriy kriptografik oʻzgartirishga 
misol boʻladi. Kodlashtirishning axborot texnologiyasiga mos talablar — 
qatorli 
ma‘lumotlarni sonli ma‘lumotlarga aylantirish va aksincha 
oʻzgartirishlarni bajara bilish. Kodlashtirish kitobini tezkor hamda tashqi xotira 
qurilmalarida amalga oshirish mumkin, lekin bunday tez va ishonchli kriptografik
tizimni muvaffaqiyatli deb boʻlmaydi. Agar bu kitobdan biror marta ruxsatsiz 
foydalanilsa, kodlarning yangi kitobini yaratish va uni hamma foydalanuvchilarga 
tarqatish zaruriyati paydo boʻladi. 
Kriptografik oʻzgartirishning ikkinchi turi 
shifrlash
oʻz ichiga — boshlang‗ich 
matn belgilarini anglab olish mumkin boʻlmagan shaklga oʻzgartirish 
algoritmlarini 
qamrab 
oladi. 
Oʻzgartirishlarning bu 
turi 
axborot-

---

55 
kommunikatsiyalar texnologiyalariga mos keladi. Bu 
yerda algoritmni 
himoyalash muhim ahamiyat kasb etadi. Kriptografik kalitni qoʻllab, shifrlash 
algoritmining oʻzida himoyalashga boʻlgan talablarni kamaytarish mumkin. Endi 
himoyalash ob‘ekti sifatada faqat kalit xizmat qiladi. Agar kalitdan nusxa 
olingan boʻlsa, uni almashtirish mumkin va bu kodlashtiruvchi kitob yoki
jadvalni almashtirishdan yengildir. Shuning uchun ham kodlashtirish emas, balki 
shifrlash 
axborot- 
kommunikatsiyalar 
texnologiyalarida 
keng 
koʻlamda 
qoʻllanilmoqda.
Sirli (maxfiy) aloqalar sohasi