Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta-maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti ximmatov ibodilla, abduraxmanov muxtor

kriptomustaxkamlik
hisoblanadi.
Kriptografiya himoyasida shifrlarga nisbatan quyidagi talablar qoʻyiladi:
-
yetarli darajada kriptomustahkamlik;
-
shifrlash va qaytarish jarayonining oddiyligi;
-
axborotlarni shifrlash oqibatida ular hajmining ortib ketmasligi;
-
shifrlashdagi kichik xatolarga ta‘sirchan boʻlmasligi.
Ushbu talablarga quyidagi tizimlar javob beradi:
-
oʻrinlarini almashtirish;
-
almashtirish;
-
gammalashtirish;
-
analitik oʻzgartirish.
Oʻrinlarini almashtirish
 
shifrlash usuli boʻyicha boshlang‗ich matn 
belgilarining
 
matnning ma‘lum bir qismi doirasida maxsus qoidalar yordamida 
oʻrinlari almashtiriladi.
Almashtirish
 
shifrlash 
usuli 
boʻyicha 
boshlangich 
matn 
belgilari 
foydalanilayotgan yoki
 
boshqa bir alifbo belgilariga almashtirilali.

---

58 
Gammalashtirish
 
usuli boʻyicha boshlangich matn belgilari shifrlash 
gammasi belgilari,
 
ya‘ni tasodifiy belgilar ketma-ketligi bilan birlashtiriladi.
Tahliliy oʻzgartirish
 
usuli boʻyicha boshlang‗ich matn belgilari analitik 
formulalar
 
yordamida oʻzgartiriladi, masalan, vektorni matritsaga koʻpaytirish 
yordamida. Bu yerda vektor matndagi belgilar ketma-ketligi boʻlsa, matritsa esa 
kalit sifatida xizmat qiladi.
 
Oʻrinlarni almashtirish usullari orqali matnlarni shifrlash 
Ushbu usul eng oddiy va eng qadimiy usuldir. Oʻrinlarni almashtirish 
usullariga misol sifatida quyidagilarni keltirish mumkin: 
- shifrlovchi jadval;
- sexrli kvadrat.
Shifrlovchi jadval usulida kalit sifatida quyidagilar qoʻllaniladi: 
- jadval oʻlchovlari;
- soʻz yoki soʻzlar ketma-ketligi;
- jadval tarkibi xususiyatlari;
Misol.
Quyidagi matn berilgan boʻlsin:
KADRLAR TAYYORLASH MILLIY DASTURI
 
Ushbu axborot ustun boʻyicha ketma – ket jadvalga kiritiladi:
Natijada, 4x7 oʻlchovli jadval tashkil qilinadi.
Endi shifrlangan matn qatorlar boʻyicha aniqlanadi, ya‘ni oʻzimiz uchun 4 
tadan belgilarni ajratib yozamiz.
KLAL IYTA AYAL DUDR YoShLA RRTR MISI
 
Bu yerda kalit sifatida jadval oʻlchovlari xizmat qiladi.