Namangan davlat universiteti b. T. Ataxanov, M. B. Isabayev fuqarolik jamiyati fanidan

SIYOSIY TASHKILOT 
— qat‘iy belgilangan tuzilishga, tarkibiy qismlar 
vazifalarining aniqligiga, faoliyatning yaxlit tizim sifatida qurilishiga asoslanuvchi, 
odamlar, ixtiyoriy ravishda, o‗z maqsadlariga erishishlari uchun tuzgan ittifoqlari. 
SIYOSIY TIZIM
(gr. 
systema
- bo‗lakdan iborat tarkib, tuzilma, 
politike
- siyosat) 
— siyosatni shakllantirish va amalga oshirish bilan bog‗liq munosabatlar, harakatlar, 
tashkilotlar, me‘yorlar, qadriyatning umumlashgan ifodasidir. S.t.
 
sub‘ektlarini 
hokimiyat, davlat, siyosiy partiyalar, ijtimoiy-siyosiy harakatlar, shaxs, siyosiy lider 
kabilar tashkil etadi. Siyosiy ong, siyosiy madaniyat, siyosiy faoliyat kabi tushunchalar 
esa siyosiy tizim in‘ikosi hisoblanadi. S.t.ni institutsional, normativ, funksional va 
kommunikativ kabi elementlar tashkil etadi. XX asrning 50-60-yillarida S.t.ning klassik 
modellari amerikalik olim D.Iston, G.Almond va K.Doychlar tomonidan ishlab chiqildi. 
D.Iston nazariyasi asosida ―talab‖ - manbalarning taqsimlanishiga doir hokimiyatga 
qaratilgan norozilik yoki rozilik impulslaridir. ―Madad‖ hokimiyatning faoliyatini qo‗llab 
- quvvatlovchi impulslar, ularning ko‗payishi - siyosiy tizim kuchayishini, kamayish esa 
aksincha, zaiflashishini anglatadi. Madadning shakllari xilma-xil: ular soliqlarni vaqtida 
to‗lash, harbiy burchni ado etish, qonunlarni hurmat qilish kabilardan iborat. Talab va 
madad impulslarining haddan tashqari, ortib yoki kamayib ketishi tizim faoliyatini 
yomonlashtiradi. Apatiya siyosiy loqaydlik; siyosiy voqea - hodisalarga nisbatan 
befarqlikni anglatadi. U siyosiy jarayonlarga ta‘sir ko‗rsatish imkoni va qobilyati 

---

272 
yo‗qolganida tug‗iladi. Siyosiy qarorlar ―kirish‖dagi talab, madad va partiyaga siyosiy 
tizim javobi tarzida vujudga keladi. U qonunlar, imkoniyatlar va maqsadlar haqidagi 
bayonnomalar shaklida bo‗ladi. Qarorlar bajarilishiga oid hokimiyatning xatti- 
harakatlari ham belgilab beriladi. Siyosiy tizim nazariyalari mualliflaridan biri Gabriel 
Almondga ko‗ra siyosiy tizimlar quyidagi vazifalarni bajaradi: siyosiy ijtimoiylashuv, 
manfaatlar artikulyatsiyasi, manfaatlarni umumlashtirish va e‘tirozlarni, talablarni 
kelishtirish orqali ularni bir siyosiy platforma, siyosiy bayonot ko‗rinishiga keltirish. 
siyosiy muloqot, fuqarolar va siyosiy tizim institutlari, tashkilotlari faoliyatini tartibga 
soluvchi normalarni ishlab chiqish. Siyosiy tizim 3 tip: demokratik, avtoritar va totalitar 
siyosiy rejimlardan iborat.