Вазирлиги Тошкент Молия Институти

1-жадвал 
Аҳоли даромади ва ҳаражатлари баланси 
 
№ 
Даромадлар 
№ 
Ҳаражатлар 
1. 
Иш ҳақи 
1. 
Товарлар учун туловлар 
2. 
Иш ҳақи даромадлари шу 
жумладан, жамоа ва шахсий 
томорқа ҳужаликларидан 
даромадлар 
2. 
Хизматларга ҳақ тулаш 
3. 
Пенсия, стипендия ва нафақалар 
3. 
Мажбурий туловлар ва ихтиёрий 
бадаллар 
4. 
Молия-кредит тизимларидан 
тушумлар 
4. 
Қуйилмаларга ўтказиладиган 
тўловлар 
5. 
Дивидентлардан даромадлар 
5. 
Акция облигацияларни ҳарид 
қилиш ва кечиктирилган 
тўловларни қоплаш 
6. 
Бошқа даромадлар 
6. 
Бошқа ҳаражатлар 

---

56 
Жами 
Жами 
 
Юқоридаги жадвалдан кўриниб турибдики, баланс икки қисмдан иборат бўлиб, 
даромадлар ва ҳаражатларни ўзида ифода этган, бунда аҳоли даромадларининг асосий 
қисмини иш ҳақи, ҳаражатларникини эса –товарларни ҳарид қилиш ташкил қилади. 
Ўз навбатида аҳоли даромадларининг ҳаражатларидан ошиши аҳоли қулидаги пул 
қолдиғининг ортишини курсатади.Бу ҳол аҳоли даромад ва ҳаражатларини 
баланслаштириш бўйича қатор талаблар ишлаб чиқиш ва уларни амалга оширишни талаб 
қилади.
Мамлакатимизда 1993 йилда аҳоли даромад ва ҳаражатлар балансида жиддий 
ўзгаришлар юз берган, яьни даромад ва ҳаражатлар орасидаги фарқ янада чуқурлашган. 
1993 йилда иш ҳақи минимал миқдорининг уч ойликлараро қайта курилиши ва барча 
турдаги ҳамда бошқа ижтимоий туловлар индексациялаштирилиши натижасида 
аҳолининг пул даромадлари 1992 йилга нисбатан бир неча марта ошди. 
Барча ошган пул даромадларининг асосий қисми иш ҳақига, пенсия, стипендия ва 
нафақаларга, молия ва кредит тизимидан тушумларга ва бошқа даромадларга туғри 
келган. Оилаларнинг пул ҳаражатлари асосан жорий истеьмолга қаратилган, масалан 
биринчи ярим йилликда аҳолининг товарлар ҳарид қилиш ва хизматларга ҳақ тулашга 
барча ҳаражатларнинг етмиш фоизга яқини сарф қилинган.
1991 йилдан бошлаб мамлакатимизда кредитни режалаштириш ва касса 
режаларини тўзишдан касса айланишларини тўзишга утилди. 
Касса айланишларини тўзишдан асосий мақсад нақд пулга бўлган эҳтиёжни бутун 
республика ҳудудлар ва банк муассасалари бўйича аниқлаш, ҳамда пул муомаласини 
барқарорлаштириш тадбирларини ишлаб чиқишни амалга оширишдан иборат.Касса 
айланишлари прогнози барча нақд пулларнинг банк кассаларига келиб тушиш манбалари 
ва хажмини, корхоналар ва ташкилотлар, муассаса ва алоҳида шахсларга бериладиган 
барча нақд пулларнинг миқдори ва уларнинг қандай мақсадга йуналтирилганлигини, 
ҳамда эмиссия натижаси, яьни пулни муомалага чиқариш ёки муомаладан олиш ҳолатини 
ўзида акс эттиради. 
Марказий банклар томонидан миллий валюта, нархлар барқарорлиги ва 
иқтисодий қсишни таьминлаб туриш мақсадида муомаладаги пул массаси миқдори 
тартибга солиб турилади. Пул массаси ўз навбатида банк тизимининг мажбурияти булиб, 
муомаладаги нақд пуллар талаб қилиб олингунча депозитлар,муддатли депозитлар, 
жамғарма депозитлари ва хорижий валютадаги депозитларни ўз ичига олади.
Бу жараёнда барча тижорат банкларнинг касса айланишини прогнозлаштириш
бўйича амалга ошириладиган фаолиятининг асосий вазифаси – тўзиладиган ҳисоб-
китобларнинг имкон қадар хаққонийлигига эришиш ва банкларга пулнинг келиб тушиш 
салмоғи ва тезлигини купайтириш, эмиссия билан боғлиқ бўлган ҳаражатлар салмоғини 
қисқартириш бўйича чора-тадбирлар ишлаб чиқишдан иборатдир. 

---

57