Z. Mamadiyarov, A. Norov, O‘. Haydarov

2.
 
Tadbirkorlik va investitsiyalarni rag‘barlantirish.
Soliq 
tizimi xo‘jalik yurituvchi subyektlarni, jumladan, chet el 
subyektlarini, ishlab chiqarishni rivojlantirish, uskunalar va 
zamonaviy 
texnalogiyalar 
sotib 
olish 
uchun 
mablag‘ 
yo‘naltirishni, ya’ni kapital jamg‘arish va shu yo‘l bilan 
texnalogiyalarni takomillashtirish, raqobatbardosh mahsulotlar 
ishlab chiqarishni rag‘barlantirish lozim.
Soliq 
tizimi 
resurslarning 
samarali 
taqsimlanishiga 
to‘sqinlik qilmasligi hamda xo‘jalikni mustaqil yuritish omillarini 
cheklab qo‘ymasligi lozim. Agar soliqlar katta bo‘lgani uchun 
tadbirkorlarning ishlab chiqarishni kegaytirishdan, boshqa turdagi 
iqtisodiy faoliyat ko‘rsatishdan manfaatdorligiga putur yetkazsa, 
mamlakat xalq xo‘jaligi pastga qarab ketishi xavfi tug‘iladi. 
Soliqlar miqdori haddan tashqari katta qilib belgilansa, ishlab 
chaqirish hajmlari kamayib ketadi, bu jarayon zaxiralar, 
banklardagi pul mablag‘larining barakasi uchishiga, ilgari 
to‘plangan mablag‘larning yeyilib ketishiga olib keladi. 
Soliqqa tortish, agar u, birinchidan, ishchi kuchini ishlab 
chiqarish uchun talab qilinadigan darajada saqlab turishga zarur 
bo‘lgan iste’molning minimal hajmlariga salbiy ta’sir etsa, 
ikkinchidan, 
mehnatga 
nisbatan 
iqtisodiy 
va 
moddiy 
rag‘batlarning harakat doirasini toraytirib qo‘ysa, uchinchidan, 
jamg‘arma miqdorini kamaytirsa va mablag‘ning to‘planish 
jarayonini 
sekinlashtirsa, 
ishlab 
chiqarish 
imkoniyatlarini 
yomonlashtirib yuborishi mumkin. 

---

205 
3.Soliqqa totishning adolatlilik tamoyili. 
Adolat tamoyil-
lariga muvofiq soliqlar jamiyat tomonidan oqilona va adolatli deb 
tan olingan umumiy obyektiv qoidalarga binoan belgilanishi 
lozim. Soliq solish umumiydir. 
Soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar bo‘yicha imtiyozlarni 
belgilash ijtimoiy adolat prinsiplariga mos bo‘lishi kerak. Soliqlar 
va boshqa majburiy to‘lovlar bo‘yicha yakka tartibdagi 
xususiyatga ega bo‘lgan imtiyozlar berilishiga yo‘l qo‘yilmaydi. 
Soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar kamsitish xususiyatiga 
ega bo‘lishi mumkin emas hamda ijtimoiy, irqiy, milliy, diniy va 
boshqa shu kabi mezonlardan kelib chiqqan holda qo‘llanilishi 
mumkin emas. 
Gorizontal va vertikal adolatni bir-biridan farqlanadi. 
Gorizontal adolat tamoyili daromad olishining turli sharoitlarida 
soliq to‘lovchilarga nisbatan soliqqa tortishning taxminan teng 
shartlarini qo‘llanishni ko‘zda tutadi. 
Vertikal adolat deganda, xo‘jalik yuritishning bir muncha-
og‘ir sharoitlarida ishlayotgan subyektlar uchun soliqqa 
tortishning bir qadar yumshoqroq shartlarini, yengil daromad olish 
imkoniyatiga ega bo‘lgan subyektlar uchun esa og‘irroq shartlarini 
qo‘llanish tushuniladi. Soliqlarning iqtisodiy funksiyasini bajarish 
doirasida ikkinchi tamoyil buzilishi mumkin. Masalan, xalq 
iste’moli tovarlari ishlab chiqarishni rag‘batlantirish maqsadida 
ularni ishlab chiqarish bo‘yicha soliqqa tortishda bir qadar 
yumshoqroq shartlar yoki buning aksicha vino-aroq va tamaki 
mahsulotlarini iste’mol qilishni cheklash uchun ulardan olinadigan 
aksiz soliqlarning yuqori stavkalari belgilangan hollar ham 
bo‘ladi.