“ ИҚтисодий таълимотлар тарихи

2. ФАННИНГ ЎРГАНИШ УСЛУБИЁТИ (МЕТОДОЛОГИЯСИ) 
«Иқтисодий таълимотлар тарихи»
курси иқтисодий фанлар тизимида муҳим 
ўринни эгаллайди. 
Инсоният ўзининг кўп минг йиллик тарихи давомида катта иқтисодий ва 
ижтимоий тараққиѐт йўлини босиб ўтган. Ҳар бир даврда у ѐки бу мамлакатда айрим 
шахслар (олим ѐки ҳоқимлар) томонидан шундай иқтисодий аҳамиятга молик фикр, ғоя, 
назария, концепциялар илгари сурилган ва амалга оширилганки, бир ҳолда шулар 
туфайли давлат ва халқлар равнақ топган, баъзида тушкунликка учраган. Ана шу 
иқтисодий ғояларни ҳар томонлама чуқур ўрганиш, таҳлил этиш, улар орасидан 
умумбашарий аҳамиятлиларини ажратиб олиб, ҳозирги даврга, яъни ҳаѐтга тадбиқ этиш 

---

4 
ниҳоятда ҳам амалий, ҳам назарий фойдалидир, чунки уларда кўп йиллик тажриба 
мужассамлашган бўлади. 
«Иқтисодий таълимотлар тарихи» фанининг 
предмети бўлиб
, маълум даврлардаги 
у ѐки бу ижтимоий қатламлар, инсонлар манфаатини ифода этувчи иқтисодий ғоялар ва 
ижтимоий концепцияларнинг вужудга келиши, ривожланиши ва алмашинувининг 
тарихий жараѐни ҳисобланади. 
Бу ғоялар айрим иқтисодчи олимлар, назарий мактаблар, оқимлар ва 
йўналишларга тегишлидир. Иқтисодий таълимотлар тарихи мустақил фан сифатида энг 
қадимги даврдан бошлаб то ҳозирги замонгача вужудга келган асосий иқтисодий фикр, 
ғоя, қараш, назария ва таълимотларни ўз ичига олади. 
Методик жиҳатдан
бу фан иқтисодий таҳлилнинг илғор методлари йиғиндисидан 
иборат бўлиб, тарихий, индукция, мантиқий абстракция ва бошқа усуллардан кенг 
фойдаланади. 
«Иқтисодий таълимотлар тарихи» фани «Иқтисодий назария» фани билан чамбарчас 
боғлиқ, лекин ундан катта фарқ қилади. «Иқтисодий назария» фанида энг муҳим 
иқтисодий категорияларнинг сўнгги давр учун таҳлили берилади, аммо бу назариялар ҳар 
доим ҳам турғун бўлмайди ва вақт давомида, айниқса кескин ўзгаришлар даврида 
эволюцияда бўлади. «Иқтисодий таълимотлар тарихи» фанида айрим олимлар, давлат 
арбоблари томонидан илгари сурилган ғоя, қараш, назария, қонун, таълимот, 
концепциялар инсоният тараққиѐтининг турли босқичларидаги ижтимоий қатламлар, 
синфлар ва бошқа гуруҳларнинг манфаатлари нуқтаи назаридан тарихий ривожланиши 
тадқиқ этилади. 
Иқтисодий тафаккур тарихи фанининг амалий хўжалик объекти билан чамбарчас 
боғлиқлигини намоѐн этади. «Эскирган назарияларни улар фақат инкор этилганлиги 
сабабли принципда илмий эмас дейиш мумкин эмас» деб ѐзади таниқли иқтисодчи Т.Кун. 
Чунки кейинги, нисбатан янги қарашлар аввалгилар асосида, уларни қабул қилиш, 
ривожлантириш ѐки инкор этиш натижасида пайдо бўлган. Баъзи мутахассислар фақат 
янги назарияларнигина ўрганишни таклиф этишади, аммо бу сўнгги назария аввалги кўп 
йиллик илмий, амалий тадқиқотларнинг якуний хулосаси сифатида намоѐн бўлади ѐки 
бугун биз «янги» деган фикр маълум вақтдан кейин ўзгариши мумкин. 
Бу фан бошқа иқтисодий ва тарихий, айниқса иқтисодиѐт назарияси фани билан 
бевосита боғлиқ. Иқтисодий таълимотлар тарихи анча кенг даврни қамраб олган ва 
мустақил ҳарактерга эга. Бу фанни ўрганиш орқали экономикс, халқ хўжалиги тарихи, 
иқтисодий тарих ва иқтисодий концепциялар ҳамда аниқ иқтисодий предметларни 
ўзлаштириш осонлашади, у ѐки бу иқтисодий ўзгаришнинг шарт-шароитлари ва 
оқибатларини тахлил этишга катта кўмак беради. 
Масалан, бизга бугун янгидек туюлган бозор иқтисодиѐти тўғрисидаги фикрлар 
Адам