O‘zbekiston respublikasi adliya vazirligi

Yodda tuting! 
Qishloq 
xo„jaligi 
korxonalarining 
huquqiy holati 
O‗zbekiston Respublikasidagi 
korxonalarning huquqiy holatidan kelib chiqqan holda belgilanadi. Ammo 
qishloq xo‗jaligi korxonalarida mehnatni tashkil qilish, mehnatga haq 
to‗lash, ish vaqti va dam olish vaqtini belgilash, ishlab chiqarish jarayonini 
tashkil etishda o‗ziga xos xususiyatlar mavjud. Ushbu xususiyatlar qishloq 
xo‗jaligi korxonalarining huquqiy holatini belgilashda o‗z ta‘sirini 
ko‗rsatadi. 

---

44 
Sanab ko‗rsatilgan omillarni to‗la inobatga olmasdan turib qishloq 
xo‗jaligida bugungi kun talablariga javob beradigan ishlab chiqarish 
tuzilmalarini vujudga keltirib bo‗lmaydi.
Qishloq xo„jalik korxonalarning huquqiy 
holati 
O‗zbekiston Respublikasi Fuqarolik 
kodeksining 39-72-moddalari, shuningdek O‗zbekiston Respublikasining 
"Tadbirkorlik 
faoliyati 
yerkinligining 
kafolatlari 
to‗g‗risida"gi, 
"Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish 
to‗g‗risida"gi,"Mas‘uliyati cheklangan hamda ko‗shimcha ma‘suliyatli 
jamiyatlar to‗g‗risida"gi, ―Kooperatsiya to‗g‗risida‖gi, "Qishloq xo‗jaligi 
kooperativi 
(shirkat 
xo‗jaligi) 
to‗g‗risida"gi, 
"Fermer 
xo‗jaligi 
to‗g‗risida"gi, "Dehqon xo‗jaligi to‗g‗risida"gi qonunlar asosida belgilanadi 
. 
Yodda tuting! 
Ushbu qonunlarda ko‗rsatilishicha, qishloq xo‗jaligi ishlab chiqarishi 
bilan qishloq xo‗jalik kooperativlari (shirkat xo‗jaliklari), davlat 
xo‗jaliklari, fermer xo‗jaliklari, dehqon xo‗jaliklari shug‗ullanishlari 
kerak. Qishloq xo‗jaligi ishlab chiqarishi bilan shug‗ullanuvchi asosiy 
tuzilmalar sifatida ushbu subyektlar belgilanishining asosiy sabablari va 
asoslari mavjud bo‗lib, ular quyidagilardan iboratdir: 
respublikamiz 
qishloq xo„jaligi asosan paxta va g„alla yetishtirishga ixtisoslashgan 
bo„lib, bu ekin turlari davlat va umumxalq manfaatlariga molik 

---

45 
hisoblanadi, hamda yirik texnika qo„llashni, mukammal sug„orish 
inshootlariga ega bo„lishni, yirik ishlab chiqarishni tashkil etishni taqozo 
etadi. Bu mahsulotlarni ishlab chiqarishni fuqarolar yoki kichik ishlab 
chiqarish tuzilmalari tashkil etib amalga oshirib bo„lmaydi, balki ularni 
yetishtirish uchun yirik tovar ishlab chiqaruvchi subyektlar kerak bo„ladi.
Shu sababdan, respublikamiz qishloq xo‗jaligida endi yirik tovar ishlab 
chiqaruvchi sifatida agroklasterlar faoliyati huquqiy asosini topmoqda. 
Albatta, qishloq xo‗jaligi sohasida yirik ishlab chiqarish korxonalarining 
tashkil etilishi bugungi zamonaviy bozor iqtisodiyoti sharoitida qishloq 
xo‗jaligi ishlab chiqarishida faqatgina paxta va g‗alla yetishtirish bilan 
chegaralanmasdan sohada qishloq xo‗jalik oziq ovqat maxsulotlari, meva 
sabzavodchilik, uzumchilik sohasini ham yanada kengaytirishga olib 
keladi.
O‗zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 39-moddasiga 
muvofiq o‗z mulkida, xo‗jalik yuritishda yoki opyerativ boshqaruvida 
alohida mol-mulkka ega bo‗lgan hamda o‗z majburiyatlari yuzasidan 
ushbu mol-mulk bilanjavob beradigan, o‗z nomidan mulkiy va shaxsiy 
nomulkiy huquqlarga ega bo‗la oladigan va ularni amalga oshira oladigan, 
majburiyatlarni bajara oladigan, sudda da‘vogar va javobgar bo‗la 
oladigan tashkilot yuridik shaxs hisoblanadi. Barcha korxonalarni, shu 
jumladan qishloq xo‗jaligi korxonalarini huquqiy holati shu talabdan kelib 
chiqqan holda belgilanadi. 
Yuridik 
shaxslar 
Fuqarolik 
kodeksining 
40-moddasiga
muvofik tijorat yoki tijoratchi bo‗lmagan tashkilotlarga bo‗linadi. Foyda 
olishni o‗z faoliyatining asosiy maqsadi qilib olgan tashkilot tijoratchi deb 
hisoblanadi. Barcha qishloq xo‗jaligi korxonalari "Qishloq xo‗jaligi 
kooperativi (shirkat xo‗jaligi) to‗g‗risida"gi Qonunning 1-moddasiga, 
"Fermer xo‗jaligi to‗g‗risida"gi Qonunning 1-moddasiga va boshqa qonun 
hujjatlariga muvofiq qishloq xo‗jaligi mahsulotlarini tovar ishlab chiqish 
va ularni sotish natijasida foyda olishni o‗z faoliyatining asosiy maqsadi 
qilganlari uchun tijoratchi tashkilotlar qatoriga kiradilar. 

---

46 
Korxonalarning huquqiy holatini o‗rganishda quyidagi masalalarni 
inobatga olinishi lozim: korxonani tashkil etish va davlat ro‗yxatidan 
o‗tkazish tartibi; korxonaning muassislari; korxonaning mol-mulki; 
korxonani boshqarish; ishlab chiqarishni tashkil qilish; mehnat 
munosabatlarini tartibga solish; korxonada daromadni taqsimlash; korxona 
va davlat orasidagi munosabatlar; korxonani tugatish yoki qayta tashkil 
etish. 
Korxonalarning huquqiy holatini belgilovchi xususiyatlardan kelib 
chiqqan holda qishloq xo‗jaligi korxonalarini quyidagi tushunchasini 
berish mumkin. 
Kishloq xo‗jaligi korxonasi bu yuridik 
shaxs huquqiga ega bo‗lgan, mulk huquqi yoki 
xo‗jalik yuritish huquqi yoxo‗d opyerativ boshqarish huquqi bo‗yicha 
qarashli mol-mulkdan foydalanish asosida qishloq xo‗jaligi mahsulotini 
ishlab chiqaradigan va sotadigan, qishloq joylarda ishlarni bajaradigan, 
xizmat ko‗rsatadigan mustaqil xo‗jalik yurituvchi subyekt hisoblanadi.