Metrologiya va elektr

kamaytirish  maqsadida  ferromagnit  o‘zak  magnit 
singdiruvchanligi  maksimal  qiymatiga  erishguncha  qo‘shimcha  magnitlanadi. 
Bunday  tok  transformatorilari  kompensatsiyalangan  tok  transformatorilar  deb 
ataladi. 
Vektor  diagrammadan  ko'rinib  turibdiki,  TA  burchak  xatoligini  belgilovchi 

  burchak  ham 
I

  xatolik  bog'liq  bo'lgan  parametrlarning  qiymatlariga  qarab 
o'zgaradi. 
Tok  transformatori  o‘ta  yuklanib  ishlaganda, 
1
Iw
  MYK  oshib, 
1
1
w
I
  ga  teng 
bo‘lib  qoladi  va  magnit  oqimining  yuz  marttalab  oshishiga  olib  keladi.  Bunday 
holatda tok transformatori xatoligining ortishi kuzatiladi. Magnit oqimining ortishi 
2
E
  EYK  ni  ham  keskin  oshishiga  sabab  bo’ladi.  Shuning  uchun  ham  tok 
transformatori ishlab turganda uning ikkilamchi chulg‘amini ajratish qat’iyan man 
                                                      
41
 N.V. Raghavendra, Krishnamurthy. Engineering metrology and Measurement. Stanford University Press, / 2013. 
(3-adabiyot, 33-bet) 

---

56 
 
qilinadi.  Aks  holda  chiqish  chulg‘amidagi  o‘ta  kuchlanish  uning  izolyatsiyasini 
ishdan chiqaradi. 
Kuchlanish  o'lchash  transformatorlari  tuzilishi  va  ishlash  prinsipiga  ko'ra 
kuch  transformatorlari  bilan  bir  xil  bo'lib,  birlamchi  chulg'ami  yuqori  kuchlanish 
tarmog'iga,  ikkilamchi  chulg'ami  esa  ichki  qarshiligi  katta  bo'lgan  o'lchash 
asbobiga ulanadi (4.5 - rasm, a). Kuchlanish transformatorlarida har doim 
2
1
w
w

 
shart  bajariladi.  Kuchlanish  transformatorining  birlamchi  (yuqori  kuchlanish) 
chulg'amidan  o'tadigan  o'zgaruvchan  tok  transformator  berk  magnit  o'tkazgich 
(ferromagnit  o'zak) da  o'zgaruvchan  magnit oqimini  hosil qiladi. Bu oqim  esa  o'z 
navbatida  ikkala  chulg'amni  kesib  o'tib  ularda  elektromagnit  induksiya  qonuniga 
binoan  o'zgaruvchan  EYK 
1
E
  va 
2
E
  larni  induksiyalaydi. 
2
E
  EYK  ta'siri  ostida 
ikkilamchi  (quyi  kuchlanish)  chulg'amiga  ulangan  o'lchash  asbobidan  kuchlanish 
transformatoriga  berilgan  kuchlanishga  proporsional  bo'lgan  tok  hosil  bo'ladi.
42
 
Kuchlanish transformatorlarining o'ziga xos xususiyatlaridan biri shundan iboratki, 
uning  ikkilamchi  chulg'amiga  ulangan  o'lchash  asbobining  ichki  qarshiligi  juda 
katta  bo'lib,  kuchlanish  transformatori  salt  ish  rejimiga  yaqin  rejimda  ishlaydi. 
Kuchlanish  transformatorining  kuchlanish  bo'yicha  xatoligi  quyidagi  formula 
yordamida aniqlanadi: 
             
 
4.5 - rasm. Kuchlanish o'lchash transformatori: 
a - ulanish sxemasi; b - vektor diagramma 
                                                      
42
 Metrology. Measurement/ Anand K Bewoor - New Delhi: India, 2009. (1-adabiyot, 42-bet) 

---

57 
 
%
100



U
U
U
U
K
K
K
N

, 
bu yerda 
2
1
2
1
w
w
U
U
K
N
N
U
N


, 
2
1
2
1
w
w
U
U
K
U


 - kuchlanish transformatori transformatsiya 
koeffitsiyentlarining mos ravishda nominal va haqiqiy qiymatlari. 
4.5  -  rasm,  b  da  kuchlanish  tranformatorining  soddalashtirilgan  vektor 
diagrammasi  keltirilgan.  Uni  qurish  prinsipi  tok  transformatorining  vektor 
diagrammasiga  o'xshash.  Diagrammadan  ko'rinib  turibdiki, 
1
1
1
1