Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

7. Me’morchilik. Yunon-fors urushlaridan so‘ng Afina juda 

katta miqdorda moliyaviy mablag‘larga ega bo‘ldi. Mil.avv. 

449–444-yillarda  Afinaning  xalq  yig‘inlari  va  bozor  maydoni 

Ago rada olov va temirchilik xudosi Gefestga bag‘ishlangan ibo-

datxona qurilib, ibodatxona ichida Gefestning bronza haykali 

qo‘yilgan. 

Ayniqsa, Afina Akropolida Perikl davrida Afinada yigirma yil 

ichida ulug‘vor inshootlar barpo qilindi. Akropoldagi Parfenon 

ibodatxonasi, Propiley (Akropolga kirishdagi marmar darvo-

za),  G‘olib  Afina  ibodatxonasi,  Parfenon  qarshisida  mil.avv. 

421–406-yillarda me’mor Filokl bunyod qilgan, mahalliy ilohlar-

ga  bag‘ishlangan  Erexteyon  ibodatxonasi  Afinaning  mashhur 

inshootlari bo‘ldi. Ioniy, korinf va doriy uslublarida qurilgan 

bu inshootlar me’morchilik san’atining ajoyib namunalari 

bo‘ldi. Parfenonning quruvchilari Iktin va Kallikrat nafislik va 

ulug‘vorlikni uyg‘unlashtirishga erishdilar. Akropol darvozala-

rini qurishda me’mor Mnesikl (mil.avv. 438–432-yillar) ioniy va 

doriy ustunlarini yonma-yon qo‘lladi. Ibodatxonaning janubi-

da ustun qizlarning figuralari (Kariatid) bilan almashtirildi. At-

---

406

tikaning Pentelikoni konlarida marmar qazib olish boshlandi 

va bu me’morchilik san’atining ravnaqiga yo‘l ochdi. Mil.avv. 

V asrning ikkinchi yarmida Afinadan tashqari Yunonistonning 

boshqa viloyatlarida, Janubiy Italiya va Sitsiliyada (Agrigentda-

gi Zevs ibodatxonasi, Pestdagi olti ustunlik Poseydon ibodatxo-

nasi) me’morchilik inshootlari barpo qilindi.

Dastlab shaharlar rejasiz qurilgan. Faqat mil.avv. V asrdan 

shaharlar rejali asosda qurila boshladi. Miletlik Gippodam sha-

har qurilishining rejali tizimini yaratdi. U Miletni qayta tikladi. 

Afinada  Pirey  portini,  o‘zi  asoschisi  bo‘lgan  janubiy  Italiyada 

Furiya koloniyasini qurdi. Har bir shaharda akropol (mustah-

kamlangan qal’a), markaziy maydon, hunarmandchilik ma-

hallalari va minorali mudofaa devorlari bunyod qilindi. Teatr 

va odeonlar (musiqali chiqishlar uchun yopiq inshoot), stadi-

on va ippodrom, gimnasiy va palestrlar (sport mashqlari o‘tka-

ziladigan inshoot), pritaniya va bulevteriylar (ma’muriy bino) 

qurila boshlandi. Me’morchilik san’atida yangi bosqich bosh-

landi. Hashamat, ulug‘vorlik, yengillik va dekorativ nafislikka 

intilish sezildi. Yunon badiiy an’analari Sharq an’analari bilan 

qo‘shilib ketdi. An’anaviy doriy va ioniy uslublari bilan keyin-

chalik paydo bo‘lgan korinf uslubi ko‘proq qo‘llanila boshlandi. 

Kichik Osiyoda Ahmoniylarning Kariy viloyati satrapi Mavsol 

sharafiga Galikarnas shahrida qurilgan maqbara ulkan yodgor-

lik hisoblanadi. Mavzoley so‘zi shundan kelib chiqqan. Galikar-

nas mavzoleyida uch uslub o‘z aksini topdi. Mavzoleyni me’mor 

Satir va Pifiylar bunyod qildi.