Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

3. Iqtisodiy-ijtimoiy hayot. Kritning ijtimoiy-siyosiy muno-

sabatlari to‘g‘risida aniq ma’lumot yo‘q. Qadimgi Krit jamiyatida 

qullar bo‘lgani taxmin qilinadi. Kritda qul mehnatidan podsho 

xo‘jaliklarida foydalanilgani, uy qulchiligi mavjud bo‘lgani faraz 

qilinadi. Mil.avv. III ming yillikka borib taqaladigan Messara 

vodiysida mavjud bo‘lgan guruhiy qabrlar, Vasilikadan topilgan 

ikki qavatli uylar jamoa munosabatlarining uzoq vaqt mavjud 

bo‘lganligidan dalolat beradi. Knoss saroyining o‘zida bir vaqt-

da 10 ming kishi yashagan. 

Orolda qishloq xo‘jaligi yaxshi rivojlangani ko‘rinadi. Topilgan 

qishloq qo‘rg‘onlari yirik yer egaligi va boy dehqonlar bo‘lganidan 

---

335

dalolat beradi. Fest shahri yonidan topilgan ko‘zaning sirtida, 

odatda, pishgan zaytun mevalarini urib tushiradigan pansha-

xasimon tayoq ko‘tarib kelayotgan bir to‘da dehqonlar mohirona 

tasvirlangan. Podsho saroylarining ko‘p sonli xonalaridan hu-

narmandchilik ustaxonalari topilgan. Kritda asosan uch soha: 

kemasozlik, kulolchilik va qurilish rivojlangan. Kritliklar mohir 

me’mor bo‘lib, ko‘p qavatli saroylar, ustaxonalar va omborlar 

qurganlar. Kulolchilik yuqori darajada rivojlanib, kulollar turli 

shakldagi buyumlar yasagan. Kulollar odam bo‘yidan baland 

qalin devorli xumlardan tortib, devori tuxum po‘chog‘idan ham 

yupqa  nafis  ko‘zalar  yasaganlar.  Ko‘zalarda  rangli  tasvirlar, 

ayniqsa, gullar, sakkiz oyoqlar (dengiz hayvoni) ustalik bilan 

tasvirlanadi. 

Kemasozlar mil.avv. XVI–XV asrlarda suvda uzoq masofaga 

suzadigan dengiz kemalarini qurganlar. Knoss hukmdorlari-

ning  kuchli  dengiz  floti  O‘rtayer  dengizining  sharqiy  qismi  – 

Sitsiliyadan Suriyagacha, Misrdan Atlantikagacha suzar edi. 

Kritliklar Misr, Suriya va Sharqiy O‘rtayer dengizining boshqa 

shaharlari bilan keng dengiz savdosini olib bordilar. Krit hu-

narmandchilik mahsulotlari namunalari Mesopotamiyadagi 

Mari shahridan topilgan. Misr devoriy tasvirlarida Krit (Kef-

tiu) elchilari tasvirlanadi. Krit orolida esa Misr va Suriya hu-

narmandchilik mahsulotlari topilgan. Italiyaning Sitsiliya oroli 

va Kampaniya qirg‘oqlaridan topilgan Krit buyumlari g‘arbiy 

yo‘nalishda kritliklar qizg‘in savdo qilganlaridan dalolat beradi.

Mil.avv XV asr o‘rtalarida Kritning ichki va tashqi ahvo-

li o‘zgaradi. Krit o‘zining Sitsiliya va Egey havzasidagi mavqe-

yini yo‘qotadi. Dengiz davlati yemiriladi. Shu vaqtda Fera oro-

lida Kritdan 100 km shimolda (mil.avv. 1470-yil) vulqon otilib, 

uning natijasida ulkan to‘lqin – sunami 30 metr balandlikda 

qirg‘oqdagi shaharlarni yuvib, gullab-yashnagan Krit sha-

harlariga shiddat bilan yopirilib kelgan, deb faraz qilinadi. 

Mil.avv.  1450-yillarda  Kritni  zaiflashganidan  foydalangan 

Yunonistonning janubida yashagan axey qabilalari orolga 

bostirib kirib, Kritning siyosiy yetakchiligiga chek qo‘ydilar. 

Egey havzasi ikki asr mobaynida doriylar kelganlariga qadar 

axeylar hukmronligi ostida qoldi. Axeylar krit sivilizatsiyasi ning 

ajoyib yutuqlarini o‘zlashtira olmadilar. Ular krit san’ati ning 

yuqori badiiy qiymatini, go‘zallligini his qilishdan ojiz edilar. 

Aholi soni kamayadi, shaharlar bo‘shab qolib, sivilizatsiya epit-

sentri Egey dengizining boshqa havzasiga ko‘chdi. 

---

336