I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

9-§. TEKIS O‘ZGARUVCHAN 
HARAKATDA TEZLANISH
Tekis o‘zgaruvchan harakat haqida tushuncha
Notekis harakatning eng oddiy ko‘rinishi – bu tekis o‘zgaruvchan harakatdir. 
Qiya novdagi sharcha yoki aravachaning harakati tekis o‘zgaruvchan harakatga 
misol bo‘la oladi.
Tomizg‘ich  o‘rnatilgan  aravachaning  qiya  tekislikdagi  harakatini  ko‘rib 
chiqaylik. Tomizg‘ichdan bir tekisda har 0,5 sekundda bittadan tomchi tushsin. 
Aravacha  qiya  tekislikning  yuqori  nuqtasidan  qo‘yib  yuborilganida  harakat 
trayektoriyasidagi  tomchilar  orasidagi  masofa  ortib  borganligini  kuzatish 
mumkin (33-rasm). Bunda:
1  va  2-tomchilar  orasi:  5  sm  –  0  sm  =  5  sm; 
2  va  3-tomchilar  orasi:  20  sm  –  5  sm  =  15  sm;
3  va  4-tomchilar  orasi:  45  sm  –  20  sm  =  25  sm;
4  va  5-tomchilar  orasi:  80  sm  –  45  sm  =  35  sm. 
Demak, tomchilar orasidagi masofa har 0,5 s da 10 sm ga ortib bormoqda. 
Bundan  har  0,5  s  da  aravachaning  tezligi  10  sm  :  0,5  s  =  20  sm/s  ga  ortib 
borishini  aniqlash  mumkin. 
33-rasm. Qiya tekislikdagi aravachaning tekis o‘zgaruvchan harakati
0 5             20                       45                                   80

---

38
Kinematika asoslari