I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

40-§. 
JISMNI KO‘TA
RISHDA VA UNI SHU MASOFAGA 
GORIZONTAL KO‘CHIRISHDA BAJAR
ILGAN 
ISHNI HISOBLASH
(4-laboratoriya ishi)
Ishning maqsadi: Jism vertikal va gorizontal yo‘l bo‘ylab ko‘chirilganda ba-
jarilgan ishni mustaqil ravishda hisoblash.
Kerakli jihozlar: Laboratoriya tribometri, o‘quv dinamometri, santimetrli 
bo‘limlarga ega bo‘lgan o‘lchov tasmasi, 2 dona ikkita 
ilmoqli 100 g massali yuk, brusok, chizg‘ich. 
Ishni bajarish tartibi 
1. Jihozlardan 130-rasmda ko‘rsatilgan qurilmani yig‘ing. 
2. Dinamometr yordamida brusok og‘irligini o‘lchang. So‘ngra brusok-
ni yuqoriga tekis harakatlantirib, oldindan tasma yordamida o‘lchangan 
tribo metr chizg‘ichi balandligiga ko‘taring. Bajarilgan ishning kattaligini 
quyidagi formula bilan hisoblang: 
A = F
og 
.
 
h.
3. Tajribani uch marta takrorlang. Har tajribada brusokka 0,81 N; 1,81 
N; 2,81 N yuklar osing va bu bajarilgan ish og‘irlik kuchini yengish uchun 
sarf bo‘lganini qayd qiling.
4. Topilgan natijalarni 5-jadvalga yozing.
5. Chizg‘ichni stolga qo‘yib, dinamometr yordamida brusokni chizg‘ich 
bo‘ylab birinchi holdagi masofaga bir tekis ko‘chiring. Bunda hosil bo‘lgan 
tortishish kuchini dinamometr ko‘rsatishi F
t 
dan aniqlang.
6. Ishni yana tortishish kuchi va yo‘lga ko‘ra hisoblang: A = F
t 
s. Diqqa-
tingizni bu ish og‘irlik kuchini emas, balki ishqalanish kuchini yengishda 
bajarilganligiga qarating. So‘ngra brusokka 0,81 N; 1,81 N; 2,81 N yuklarni 
osib, tajribani uch marta takrorlang va har safar tortish kuchi bajargan 
ishni hisoblang. Topilgan natijalarni jadvalga yozing.
 5-jadval
№
m, kg
h, m
F
og‘
, N
s, m
F
ish
, N
A
h 
, j
A
tek
, 
 
j
1
2
3

---

152
Saqlanish qonunlari
So‘ngra brusokka 1 N, 2 N, 3 N yuklarni ortib  (130-rasm), tajribani 
yana 2–3 marta takrorlang va har safar tortish kuchining bajargan ishini 
hisoblang.
Olingan natijalarni taqqoslab, hamma vaqt yukni yuqoriga ko‘tarishda 
bajarilgan ish uni shunday masofaga gorizontal yo‘l bo‘ylab ko‘chirishda 
bajarilgan ishdan kattaligini yoki kichikligini aniqlang.