|
Interfaol metod
– ta’lim jarayonida o‘qituvchi va o‘quvchilar o‘rtasidagi faollikni oshirish orqali
ko‘p kuch sarflamay yuqori natijaga erishishdir. Buning natijasida dars sifati va samaradorligi oshadi.
Interfaollik ikki kishining o‘zaro faolligi, ya’ni bundan o‘quv-biluv jarayoni o‘zaro suhbat tariqasida,
dialog shaklida yoki o‘qituvchi – o‘quvchilarning o‘zaro muloqotlari asosida olib boriladi. Interfaollik –
o‘zaro faollik, harakatchanlik, ta’sirchanlik, o‘quvchi – o‘qituvchi, o‘quvchi – o‘quvchi suhbatlarida sodir
bo‘ladi. Interfaol metodlarining asosiy maqsadi ‒ o‘quv jarayoni uchun eng qulay vaziyat yaratish orqali
o‘quvchining faol, erkin, ijodiy fikr yuritishi, uning ehtiyoj, qiziqishlari, ichki imkoniyatlarini ishga
solish. Bunday darslar shunday kechadiki, bu jarayonda hech qaysi o‘quvchi chetda qolmay, eshitgan,
o‘qigan, ko‘rgan va bilgan fikr mulohazalarini ochiq- oydin bildiradi. Buning natijasida o‘zaro fikr
almashish jarayoni vujudga keladi. Bolalarda bilim olishga qiziqish ortadi, o‘zaro do‘stona munosabatlar
shakllanadi .
Interfaol ta’lim o‘z xususiyatiga ko‘ra didaktik o‘yinlar dars jarayonini loyihalash orqali
muammoli vaziyatni hosil qilish va yechish orqali kreativ – ijodkorlik asosida amalga oshirish
metodlarini o‘z ichiga oladi.
Boshlang‘ich sinf o‘qish darsliklarida didaktik o‘yinlar bilim olishning faollashtiruvchi ish
turlaridan biri bo‘lib o‘quvchilarda tafakkurni, og‘zaki va yozma nutq ko‘nikmalarini shakllantirishga
xizmat qiladi. Didaktik o‘yinlar o‘qish darslarida o‘quvchilarning qiziqishlarini o‘stirish bilan birga
o‘quvchilarning fanga, ta’lim olishga, kitobga bo‘lgan qiziqishlarini uyg‘otadi. Bu o‘yinlar bolalarning
105
atrof-muhit haqidagi tasavvurlarini kengaytirishga, tartibga solishga, qiziqish va qobiliyatlarini
rivojlantirishga yo‘naltirilgan bo‘lishi darkor. Didaktik o‘yinlar o‘quvchilar uchun qiyin bo‘lgan bilim
olish jarayonini yengillashtiradi. Ta’limiy o‘yinlardan, mavzuga oid oddiy qiziqarli savol-javoblardan
darsning ma’lum qismida foydalanish kerak. Boshqotirma, tezaytish kabi o‘yinlar muntazam o‘tkazib
turilsa ham, o‘quvchilarda ma’lum bir ko‘nikmalar ham hosil bo‘lib boradi. Dars jarayonida o‘yinlarni
to‘g‘ri tashkil etish va o‘tkazishda asosan vazifalar, qoidalar va ularning natijalarini tashkil qilishni aniq
belgilay olish lozim. Masalan o‘qish darslarida “So‘zdan so‘z yasash” o‘yinini o‘tkazish o‘quvchilarning
lug‘at boyligini oshirishga, so‘z boyligini o‘stirishga zamin yaratadi. Masalan 4-sinf o‘qish darsligidan
Mirkarim Osimning “Kitobga ixlos” qissasini olsak. Ba’zi so‘zlarning aytilishi bolalar yodida qolmasligi
yoinki, to‘g‘ri talaffuz qila olmasligi mumkin. Xuddi mana shu “so‘zdan so‘z yasash” o‘yini orqali
qissadagi mana shunday qiyinchilik tug‘diradigan so‘zdan berilsa ham aytilishida, ham yozilishida
o‘quvchilar xatolikka uchramaydi. Bundan tashqari so‘z boyligi ortadi. Yuqoridagi aytib o‘tilgan qissadan
“Qorabug‘roxon” ismini olsak. O‘quvchilar 3 guruhga ajratiladi va eng ko‘p so‘z hosil qilgan guruh
faollar darajasida turadi:
1-guruh
2-guruh
3-
guruh
qora
Rano
xona
xon
g‘or
oq
or
xoqon
nor
bug‘
qon
xor
ona
bor
bonu
Barno
Shu kabi so‘zlar o‘quvchilar tomonidan aytiladi. Balki, bundanda ko‘p va bundanda ma’nodor
so‘zlar aytilishi mumkin. Shu asnoda har darsda qandaydir didaktik o‘yinlar o‘tkazilib o‘quvchilar
saviyasi orttiriladi, so‘z boyligi ko‘payadi, dunyoqarashi kengayadi. O‘quvchilarning o‘zi berilgan mavzu
asosida har doimgidan ham faolroq bo‘lib, nimadir yangi o‘ylab topib o‘zi o‘z ustida ishlaydi, fanga
nisbatan qiziqish uyg‘onadi.
Didaktik o‘yinlar bolalarda jamoatchilikda ishlash, intizomli bo‘lish, jasurlik, qat’iyatli bo‘lish
qiyinchiliklarni yenga olish kabi sifatlarini rivojlantirishga ham yordam beradi. Didaktik o‘yinlar maktab
o‘qituvchilari va murabbiylar tomonidan ijod qilingan, asosan maktabgacha ta’lim muassasalaridagi
tayyorlov guruhlaridagi bolalarga va maktab o‘quvchilari uchun mo‘ljallangan bo‘lib, bunda jamoa bilan
birlashadi va o‘zi bajarayotgan mashg‘ulotga nisbatan ongli munosabatda bo‘ladi. Didaktik o‘yinlar
o‘quvchilardagi tortinchoqlik, xato qilishdan qo‘rqish kabi noqulayliklarga barham beradi. Shunday ekan
har bir darslarda didaktik o‘yinlar va interfaol metodlardan unumli foydalanmog‘imiz darkor.
Interfaol o‘yinli metodlar bu ko‘p kuch sarf etmay yuqori natijaga erishish demakdir. Bu metod
o‘quvchi faoliyatini faollashtirish va jadallashtirishga asoslangan. Bular o‘quvchilarda aqliy, jismoniy,
axloqiy, ma’naviy, ma’rifiy, psixologik, estetik, badiiy, bunyodkorlik, mehnat, kasbiy ko‘nikmalarni
rivojlanishiga xizmat qiladi. Bunday metodlar o‘quvchini ichki imkoniyatlarini o‘ylashga, erkin fikr
yuritishga, muloqot qilishga, ijodkorlikga yetaklaydi. Ayniqsa, unda atrof –muhitni, hayotni bilishga
o‘rgatadi, hayotda uchragan qiyinchilik, to‘siqlarni yengishga va tanqidiy fikrlash ko‘nikmalarini
shakllantirishda yetakchi o‘rinda turadi. Ta’lim-tarbiya jarayonida o‘quvchilarda ta’lim olish motivlarini,
ularni turli yo‘lanishlardagi qobiliyat va qiziqishlarini oshiradigan, biror kasbga moyilliklarini
ko‘rsatadigan, interfaollikkka asoslangan didaktik va interfaol o‘yinlardan foydalanish maqsadga
muvofiqdir. Ular o‘quvchilarda tahlil qilish, hisoblash, o‘lchash, yasash, sinash, kuzatish, solishtirish,
xulosa chiqarish, mustaqil qaror qabul qilish, guruh yoki mustaqil jamoa tarkibida ishlash, nutq o‘stirish,
til o‘rgatish yangi bilimlar olish faoliyatlarini rivojlantiradi. Boshlang‘ich sinf “Ona tili va o‘qish
savodxonligi” darsliklariga kiritilgan ko‘pgina mavzular o‘quvchilarni badiiy adabiyotning sehrli olamiga
olib kirishi, dunyoqarashlarini kengaytirish asosida to‘g‘ri shakllantirishga qaratilishi bilan farqlanadi.
Shunga ko‘ra, turli metodlar orqali ana shu mavzular o‘quvchilarga yetkazib berilishi katta ahamiyat kasb
etadi. Shularga o‘xshash farqlarning ijtimoiy hayotdagi ta’siri to‘g‘risida bir necha asr muqaddam
A.Navoiy o‘zining mashhur “Mahbub ul-qulub” asari muqaddimasida shunday yozgan edi: “umid ulkim,
o‘qig‘uvchilar diqqat va e’tibor ko‘zi bila nazar solg‘aylar va har qaysisi o‘z fahm-u idroklariga ko‘ra
bahra olg‘aylar…”. Bunda shu asarni har kim turlicha, ya’ni o‘z fahmi idroki darajasidagina tushunishi,
o‘zlashtirilishi, foyda ola bilishi va amalda qo‘llay bilishi ko‘rsatib o‘tilgan bo‘lib, bundan biz interfaol
ta’lim usullarining an`anaviy usullardan asosiy farqlari to‘g‘risida yuqorida aytgan xulosalarimizni
yanada qisqa qilib, o‘quvchilarning fahm-u idroklarini o‘stirishdan iborat, deb ifodalashimiz mumkin.
106
Do'stlaringiz bilan baham: |
