Guliston davlat universiteti biologiya kafedrasi rivojlanish biologiyasi fanidan

 
Kerakli jihozlar: 
Mavzuga doir mikropreparatlar, mikroskop, mavzuga doir 
tablitsalar, albom. 
Ishning borishi:
 
 
1) Urug’donning tuzilishi bilan tanishish. 
Urug‘don yoki moyak ovalsimon 
tanachadan iborat bo‘lib, ikkita xususiy parda bilan qoplangan:
1. 
Seroz parda
mezoteliy hujayralaridan tuzilgan bo‘lib, urug‘donning asosiy 
qismini qoplab turadi. 
2.
Tomirli parda
Zich biriktiruvchi to‘qimadan iborat bo‘lgan oqsil pardada qon 
tomirlar ko‘p bo‘lib, u tomirli parda ham deb ataladi
 
Oqsil parda urug‘donning bir tomonida qalinlashadi va urug‘don oralig‘i deb 
nomlanadi. Uning ichida kapillyar qon tomirlar va urug‘don to‘ri
joylashgan. Shu 
oraliqdan tomirli pardaga qarab biriktiruvchi to‘qimadan iborat bo‘lgan radial 
to‘siqlar tarqaladi. Bu to‘siqlar urug‘donni bo‘laklarga ajratadi. Bo‘laklar soni 
odamda 100-250 tagacha bo‘ladi. To‘siqlar elastik tolalardan iborat bo‘lib, ulardan 
urug‘donni oziqlantiruvchi yirik qon tomirlar o‘tadi
Har bir bo‘lakda 1-2 tadan egri-bugri urug‘ kanalchalari joylashgan. Bu 
kanalchalarning har birining uzunligi 70-80 sm gacha yetadi. Har bir urug‘donda 
300-450 tagacha egri-bugri kanalchalar bor. Urug‘donning har bir bo‘lagining uchki 
qismida egri-bngri kanalchalar to‘g‘ri kanalga birlashib, urug‘don to‘rini hosil qiladi 
va urug‘ olib ketuvchi naylarga aylanadi. 
2 ) Spermatozoidning umumiy tuzilishi bilan tanishish. 
Urug‘ hujayrasi-
spermatozoidning tuzilishini órganish uchun sperma surtmasidan tayyorlangan 
preparatlardan foydalaniladi. Spermatozoidlar juda mayda hujayralar bólganligi 
uchun, ularni katta ob‘yektiv ostida órganiladi. Spermatozoidlarning tuxumsimon 
binafsha rangli boshchalari bóladi. Boshchalarning shakli yumaloq yoki chózinchoq 
bo‘lishi mumkin. Yadrosi spermatozoid boshchasining deyarli hamma qismini 
egallab yotadi. Sitoplazma esa bu yerda halqacha shaklida yadroni órab turadi. 
Spermatozoidning boshchasi bóyin tomonga torayib, pushti rang bóyinga, buyin esa 
tanaga, tana ingichka va uzun dumchaga qóshilib ketadi. 

---

4 
Elektron mikroskop ostida spermatozoid boshchasida yadroning oldingi 
qutbida joylashgan zich donasimon tanacha- akrosoma kórinadi. Bóyin va tana 
qismida esa distal va proksimal sentriolalar, mitoxondriyalar joylashgan. Dum qismi 
fibrillalardan; 9 ta periferik, 2 ta markaziy va ingichka tsitoplazmadan iborat. 
Spermatozoid urug‘donlarda yetishadi. Spermatozoidlarning shakllari ularning 
vazifalariga muvofiqlashgan. Ular dumchalari yordamida aktiv harakat qiladi.
Otalanish vaqtida ular tuxum hujayraning qobig‘i (mikropile teshikchasi) ni teshib 
kiradi. Spermatozoidlar o‘zlarining tuzilishi va funktsiyasiga ko‘ra boshqa to‘qima 
hujayralaridan ancha farq qiladi. Turli qishloq xo‘jaligi hayvonlarining
spermatozoidlari turli shaklda bo‘ladi. Spermatozoid barcha hujayralar kabi 
membrana, sitoplazma, yadro va boshqa hujayra organoidlaridan iborat. Uning shakli 
turlicha bo‘lsa ham, barcha hayvonlarda bir xil tuzilgan bo‘lib,