Transport vositalarining elektr jixozlari va elektron tizimlari

 
3.5a - rasm.Past kuchlanishli elektr zanjiri :
 
1 - "massa" avtomobil; 2 - akkumulyator batareyasi; 3 - o‟t oldirish kaliti; 4 - 
induktsion g‟altak; 5 - birlamchi chulg‟am (past kuchlanish); 6 - kondensator; 7 - 
harakatlanuvchi kontakt; 8 - harakat-lanmaydigan kontakt; 9 - quloqcha ; 10 - qirrali
kontakt.
 
3.5b - rasm. yuqori kuchlanishli elektr zanjiri: 

---

72 
1 - g‟altak; 2 - ikkilamchi chulg‟am; 3 - yuqori kuchlanishli sim; 4 - 
taqsimlagich qopqog‟i; 5 - svechani yuqori kuchlanishli simi; 6 - svecha; 7 -yuqori 
tok taqsimlagich ("begunok"); 8 - rezistor; 9 - taqsimlagichni markaziy kontakti; 10 -
yon kontakt qopqog‟i.
 
Taqsimlagich dvigatel tsilindrlari bo‟yicha yuqori kuchlanishli tokni 
taqsimlashga xizmat qiladi. U rotor karbolit qopqoq va sirpanuvchi kontaktdan 
tuzilgan. qopqoq uzgich-taqsimlagich korpusiga ikkita prujinali lo‟kidon yordamida 
mahkamlangan. Taqsimlagichni korpusga to‟g‟ri biriktirish uchun unga korpus 
shtifti kirib turadigan paz qilingan. Pazga rezina qistirma qo‟yilgan, bu birikma 
zichligini ta‟minlaydi.
 
3.6 - rasm. Uzgich-taqsimlagich:
 
1 - vakuum sozlagich diafragmasi; 2 - vakuum sozlagich korpusi; 3 - tyaga; 4 - 
tayanch plastina; 5 - taqsimlagich rotori ("begunok"); 6 - kontaktni yon qopqog‟i; 7 - 
markaziy kontakt qopqog‟i; 8 - kontakt burchagi; 9 - rezistor; 10 - rotorni tashqi 
kontakt plastinisi; 11 - taqsimlagiq kopqog‟i; 12 - markazdan qochma rostlagich 
plastinasi; 13 - uzgich quloqchasi; 14 - yukchalar; 15 - kontakt gruppasi; 16 - 
uzgichni suruluvchi plastinasi; 17 - kontakt guruppasini qotirish vinti; 18 - 
kontaktdagi zazorni sozlash pazi; 
 
19 - kondensator; 20 - uzgich-taqsimlagich korpusi; 21 - ulovchi valik; 22 - 
quloqchani moylash filanetsi.
 
Qopqoqning bosh chiqishiga induktsion g‟altakdan chiqqan yuqori kuchlanish 
simi ulangan, yon chiqish esa yuqori kuchlanish simi vositasida o‟t oldirish 
svechalariga ulangan. CHiqish ichida elektrod bor. qopqoq ichida bosh chiqish 
teshigiga burchaklik va prujinadan iborat sirpanuvchi kontakt qo‟yilgan. Burchaklik 
prujina yordamida rotorning eltish plastinasiga siqib qo‟yilgan. Burchaklik qarshiligi 
8 - 14 Om bo‟lib, u radioxalaqitni kamaytirish uchun ham xizmat qiladi.
 
Rotor ham karbolitdan yasalgan. U markazdan qochirma rostlagich vtulkasiga 
o‟rnatilgan va u bilan birga soat strelkasi harakati bo‟ylab aylanadi. Rotor vtulka 
liskisiga rotor teshigiga qo‟yilgan prujina yordamida zich o‟tkaziladi. Rotor 

---

73 
plastinalarining uchi bilan qopqoq elektrodlari orasida qo‟shimcha uchqun oralig‟i 
deb ataluvchi 0,3 - 0,7 mm tirqish bor. U induktsion g‟altakning ikkilamchi 
chulg‟amida yuqori kuchlanishli tokning oldindan hosil bo‟lishi, shuningdek 
uchqundan o‟t oldirish svechasi elektrodlari orasida kuchlanish oshishining oldini 
olish uchun zarur. qo‟shimcha uchqun oralig‟i azot va azot kislotasi bug‟ining ajralib 
chiqishini tezlashtiradi, u esa uzgich-taqsimlagich qopqog‟i elektrodlarining korro-
ziyalanishini tezlashtiradi. SHuning uchun bu bug‟larni chiqarib yuborish uchun 
qopqoqda (prujinali lo‟kidon pastrog‟ida) shamollatish teshiklari bor. 
 
Markazdan qochirma rostlagich (3.7 - rasm) dvigatel tirsakli valining aylanish 
chastotasiga qarab o‟t oldirishni ilgarilatish burchagini avtomatik o‟zgartirishga 
xizmat qiladi. Uning asosiy qismlari pastki plastina, markazdan qochirma yukcha. 
Ularning o‟qi va barmog‟i, tortish prujinasi va yuritish valigi 6 lardan iborat. Plastina 
qo‟zg‟almas qilib valikka o‟rnatilgan.