B. Q. Xaydarov

TO‘G‘RI BURCHAKLI 
PARALLELEPIPED VA KUB
52
2-rasmda to‘g‘ri burchakli parallelepiped tasvirlangan.
To‘g‘ri burchakli parallelepipedning 8 ta uchi, 12 ta qirrasi va 6 ta yog‘i bor.
To‘g‘ri burchakli parallelepipedning qarama-qarshi yoqlari o‘zaro teng bo‘ladi. 
To‘g‘ri burchakli parallelepiped
 
sirtining yuzi
uning barcha yoqlari yuzlarining 
yig‘indisidan iborat bo‘ladi. 
To‘g‘ri burchakli parallelepipedning har bir uchidan uning uchta 
a
, 
b
va 
c
qirralari chiqadi (2-rasm). Bu qirralar mos ravishda uning uch o‘lchamlari: 
eni, bo‘yi 
va
 
balandligi
deb ataladi. 
A, B, C, D, E, F, G, H 
nuqtalar – 
uchlari
,
AB, BC, CD, AD
,
EF, FG, GH, EH,
kesmalar – 
qirralari
,
BF, CG, AE, DH
ABCD, EFGH,
ABFE, BFGC,
to‘g‘ri to‘rtburchaklar – 
yoqlari
.
DCGH, AEHD
F
G
H
C
B
E
c
b
D
a
A
eni
bo‘yi
balandligi
Eslab ko‘ramiz
1-rasmdagi jismlar shakliga qarab 
to‘g‘ri burchakli parallelepiped
haqida 
tasavvurga ega bo‘lish mumkin.
a
a
a
Hamma qirralari teng bo‘lgan to‘g‘ri burchakli 
parallelepiped 
kub
deb ataladi (3-rasm).
Kubning hamma yoqlari teng kvadratlardan iborat.
1
2
3
http://eduportal.uz

---

61
Shu bilan birga, qarama-qarshi yotgan yoqlar o‘zaro teng bo‘ladi. Buni to‘g‘ri 
burchakli parallelepiped yoyilmasidan ham ko‘rish mumkin (4.b-rasm).
5 cm
a)
b)
5 cm
5 cm
3 cm
3 cm
3 cm
3 cm
2 cm
2 cm
2 cm
5 cm
B
A
C
D
F
E
G
H
2 cm
3 cm
ABCD
va
EFGH
yoqlar – tomonlari 3 cm, 5 cm va yuzi 3 · 5 = 15 (cm
2
) ga 
teng bo‘lgan to‘g‘ri to‘rtburchakdan iborat. 
ADHE
va 
BCGF
yoqlar – tomonlari 3 cm, 2 cm va yuzi 3 · 2 = 6 (cm
2
) ga 
teng bo‘lgan to‘g‘ri to‘rtburchakdan iborat. 
ABFE
va
DCGH
yoqlar – tomonlari 2 cm, 5 cm va yuzi 2 · 5 = 10 (cm
2
) ga 
teng bo‘lgan to‘g‘ri to‘rtburchakdan iborat. 
Demak, berilgan to‘g‘ri burchakli parallelepiped sirtining yuzi
2 · 15 + 2 · 6 + 2 · 10 = 30 + 12 + 20 = 62 (cm
2
) ga teng bo‘ladi.
Javob:
62 cm
2
.
Umumiy holda o‘lchamlari
a
, 
b
va 
c
bo‘lgan to‘g‘ri burchakli parallelepiped 
sirtining yuzi:
S
 = 2(
ab
 + 
bc
 + 
ac
)
formula bilan ifodalanadi.
Qirrasi 
a
bo‘lgan kub sirtining yuzi esa:
S
 = 6 
a
2
formula bilan ifodalanadi.
2 cm
1. To‘g‘ri burchakli parallelepiped shaklidagi narsalarga misol keltiring.
2. 
To‘g‘ri burchakli parallelepipedning nechta yog‘i, qirrasi va uchi bor?
3. To‘g‘ri burchakli parallelepipedning yoqlari qanday shakldan iborat 
bo‘ladi?
4. 
Kub deb nimaga aytiladi?
5. 
To‘g‘ri burchakli parallelepiped sirtining yuzi nimaga teng?