МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМДА МИЛЛИЙ УЙИНЛАРНИНГ АХАМИЯТИ ВА
ДОЛЗАРБЛИГИ
Мохичехра Журакулова
Низомийномидаги ТДПУ Шахрисабзфилиалибиринчи курс талабаси,
Маржона Азимова,
Низомийномидаги ТДПУ Шахрисабзфилиалиталабаси
Бола тарбиячидамухимбулганомилларбадиийадабиѐт, таълим-
тарбиябиланбиргамиллийуйинлархусусанномоддийбойликларнингахамиятикатт
а. Айникса, бола калбинихуфиѐнаэгаллабунингтарбиясигатаъсирутказаѐтган
интернет
уйинларнингилдизотибкетаѐтганбирпайтдамиллийуйинларнингюколиббораѐтган
туриниурганиш, унимактабгачатаълимтизимидажорийкилиш бош
максадларимизданбирихисобланади.
Авваломиллийуйинлархакидабиргап. Жудакадимданмомоларимиз, ота-
боболаримиздантилдан-тилгаутибкелаѐтгануйинларнишартлитурларгабуламиз.
Биринчидан, овчиликўйинлари(Ганг, Жамбил, Лаппак, Ошиқ, Хаппак,
Чиргизаквабошқа);
• чўпонўйинлари (Тўптош, Кўтарматош, Эчкиўйин, Чўпонвашоқол, Қадаматаѐқ,
Чиллик, Подачи, Чанта, Чув-чуввабошқа);
• ҳунармандликўйинлари (Дандарак, Чархпалак, Бешбармоқ, Пақиллоқ, Ланка,
Чиғириқ, Узуксолди, Варрак, Сартарош, Кўзбоғларвабошқа);
• деҳқончиликўйинлари (Палахмон, Жонбургам, Сомон сепди, Чаноқўйин,
Шафтолишакар, Қўриқчивабошқа);
• тақлидийўйинлар (Хола-хола, Топалоқ, Ким олади-ѐ, Айиқўйин,
Хўрозуриштириш, Оқсоқтурна, Босари, Асалари, Ғозларвабошқа);
• ҳаракатлиўйинлар (Чўнкашувоқ, Чим отиш, Ким тез, Хуркач, Туфалоқ,
Чоричамбар, Мушук-сичқон, Ёғочоѐқ, Дуррасолиш, Ҳалинчаквабошқа);
• сўзўйинлари (Ким чаққон, Болқон-болқон, Ботмон-ботмон, Жуфтми-тоқ,
Оққуѐнималомат, Оқтеракми, кўктерак, Пирр этдивабошқа);
• йиғинўйинлари (Гап-гаштак, Тўпиқўйин, Подшо-вазир, Подшо-ўғри,
Аршиаъловабошқа);
• курашва у биланбоғлиқўйинлар (Миллийкураш, Полвонбозлик, Елкадакураш,
Бел олишкурашивабошқа);
• чавандозликўйинлари ( Чавгон, Улоқ-кўпкари, Пиѐдапойга, Олтинқобоқ,
Шоғулоқ, Қизқувиш, Эшакминдивабошқа).
562
Хусусан, «Ланка»
уйинихакидатухталарэканмизунингтарихигабирназарсолсак.Бууйинни―Қарабтеп
‖ халқўйини (олдинги Ланка)дебномланиб,
бирнечаасрлармобайнидахалқсайилларида, ―Наврўз‖
байрамларидамунтазамравишдаўйналибкелинган. Буўйинқўйнингбир парча
жунлитерисига металл парчасимаҳкамбоғлангананжомбиланўйналган. Буанжом
―Тепки‖, тепадиганшахс ―Тепкичи‖ дебаталади.
Бугунгикундамамлакатимиздабирон-бирўзбекхонадонитопилмасакеракки,
―Қарабтеп‖ ўйининибилмаган, севибўйнамаганбўлса.
Ўзбекмаҳаллаларидамазкурўйинниѐшуқарибирдексевибўйнабкелган. Чунки,
―Қарабтеп‖ ўйинимахсусжойѐкиасбоб-анжомталаб қилмайди.
Буўйинниҳарқандайжойдаўйнашмумкин. Мустамлакадавридаҳар хил
баҳоналарбиланкўпгинақаршиликларгаучраганбўлишигақарамай, ―Қарабтеп‖
ўйинихалқимизнингсевимлимиллийўйинтурлариданбирибўлибкелган.
Буюкқомусийолимвамутафаккир Абу Али ибн Сино ―Тибқонунлари‖
асаридаинсонсаломатлигинимустаҳкамлашдабадантарбиянинг, айниқса,
одамнингўзсоясибиланолишишўйининингаҳамиятимуҳимлигиҳақидаѐзади.
Қадимгитарихийѐзмаманбалардаѐзилишича,
ушбуўйинкўпроқчорвачиликбиланшуғулланувчихалқларистиқоматқилувчиҳудуд
лардакенгтарқалган.
Ўйинтарқалганҳудудларгеографиясинингкенглигиҳаммазкуртахминниваўйинни
нгтурлимиллатлардатурличаномланишиниасослайди.
―Чиркаш‖ ўйини
Буўйинѐшларниэпчил, чаққонбўлишидамуҳимаҳамиятгаэга.
Униўйнашучунболаларолти-саккизтаданиккигуруҳгабўлинади.
Келишилганҳолдабиргуруҳқочади, иккинчисиэсауларнингортиданқувлайди.
Бунда ҳарбир бола биттаданрақибгуруҳдагиболаниқувибетиши,
бироржойигаоѐқтеккизишикерак. Камидабеш-
олтитаболагаетибоѐғинитекизгандагинақувлаѐтгангуруҳрақибгуруҳустиданғалаб
ақозонганҳисобланади.
Агарқочаѐтганболаларданбиричаққонликқилибқувлабкелаѐтганболаларўртасида
нкесибўтса, орқатомонданкелаѐтганболаларасиртушгансаналиб, ўйинданчиқади.
Ўйин шу тартибдабошқаиштирокчиларбиландавомэтаверади.
―Чиллак‖ ўйини
Буўйинбошланишиданолдиншундайшеърўқишган:
563
Чиллакўйнадимчилдайбўлиб,
Янги очилгангулдайбўлиб.
Ўйнаймизбизѐшларжамбўлиб,
Сайраганбулбулдайбўлиб.
Ўйинучун 1 метрларчамасидагитаѐқчакеракбўлади.
Унингномиэнасопгалдастадир. Энасоп 2-2,5 см қалинликда, 1-1,5 м узунликдава
боши ўртақисмиганисбатанингичкароқбўлади.Энасопнингчиллиги (боласопи)
бўлади. Унингузунлиги 20-25 см. қалинлигиэса 1,5-2 см. Чилликнингикки учи
қаламдекйўнилади. Энасопбиланурилганчилликҳавогасакрайди.
Сўнгҳаводагичилликэнасопбиланбехатоуриб, узоққайўналтирилади.
Энасопбиланчилликургандаунгатегмайкетса, иккинчи бор урилади, у
ҳамтегмаса, учинчи бор ҳаракатқилишзарур. Бугалҳамтегмаса,
ўйиннавбатиўтибкетади.
Ҳарбирўйиннингўзигахосхусусиятлариванозиктомонлари, ечимлари бор. Улар
қатнашчиларданақл-фаросат, ўйинмаданиятини, жисмонийбақувватликни,
жасурликниталабқилади. Кимдакимазкурсифатларетишмаса, уни шу
ўйинлартарбиялабборади.
Хулосакилганда, мактабгачатаълимдамиллийуйинлартуриникупайтириш,
боланингилкдавридаѐкмиллийуйинлар тури
хакидатаништирибборишбизбулажактарбиячиларнингхамвазифамиздир.
Бунингучуналбаттамиллийуйинлархакидагибилимларимизнимустахкамлаббори
шимизлозим. Шунингдек,
энгкадимгиманбалархусусанбадиийадабиѐтларданхабардорбулишимизкерак. Шу
манбаларасосидатурликургазмаликуроллар, слайдлар,
афишаларяратишимизлозим.
564
Do'stlaringiz bilan baham: |