7-Мавзу: шахснинг билиш жараёнлари: сезги, диқҚАТ, идрок, хотира, тафаккур, нутқ, хаёл

Сезгининг классификацияси. 
Сезгиларни 
3 
та 
катта 
синфга 
ажратиш 
мумкин. 
Булар 
интроцептив(организмдаги сезгилар), проприоцептив сезгилар (ҳаракатдаги 
органлар сезгиси), экстероцептив сезгилар (ташқи дунѐдан келаѐтган 
сезгилар)дир. 
Интрорецептив сезгилар 
Ҳамма ички органларда томир деворлари, ошқозон деворларида 
сезувчан тўқималар жойлашган, улар ҳар бир ҳолатларга жавоб берадилар, бу 
тўқималардан бири эса босимга жавоб беради. Ҳар қандай ички 
органларнинг ҳолатлари бошқарилади бунда интрорецепторларнинг ўрни 
катта. Бу тўқималарнинг қўзғалиши англанган сезгиларни аниқлигини 
кўрсатмайди. Сеченов уларни «қоронғу сезгилар» « деб номлаб, ташқи 
дунѐдан ажратувчи деб атаган. Бу қоронғу сезгилар сўз орқали 
ифодаланмайдиган сезгиларни беради. Баъзи бир тадқиқотчилар комфорт ѐки 

---

5 
дискомфорт тушунчасини беради деб эътироф этишади. Бу сезгилар 
эмоционал характерга эга, булар организмнинг ҳолатларини акс эттиради. 
Бу сезгиларнинг организм учун ўрни каттадир. Бу сезгилар майл ва 
эҳтиѐжларни ҳам туғдиради. Очлик, чанқов, ҳаво етишмаслиги ва бошқалар, 
бу сезгилар биологик майл ва эҳтиѐжларнинг асоси деб ҳисобланади. 
Бизнинг қорнимиз очса, овқатланамиз, чанқасак, чанқовни қондирамиз. Бу 
сезгиларни мураккаб рефлектор жараѐни десак, муболаға бўлмайди, 
буларнинг натижасида эса эҳтиѐжлар қондирилади. 
Америкалик физиолог олим Кеннон интрорецептор функцияларни 
ўзлаштириш мақсадида гемостазис тушунчасини киритган, гемостазис 
организмда қайтадиган мувозанат ҳолатини билдиради. Гемостазис 
интрорецептор сигналларнинг шаклланиши орқали вужудга келади. 
Интрорецепторларнинг 
иши 
рефлектор 
жараѐнларининг 
ички 
организмлардаги асосий жараѐни ҳисобланади, улар қатъий мувозанат ѐки 
гемостазисни сақлаб туради.