7-Мавзу: шахснинг билиш жараёнлари: сезги, диқҚАТ, идрок, хотира, тафаккур, нутқ, хаёл

Биз қандай қилиб маълумотларни кодлаймиз? 
Баъзи ахборотлар масалан: юриш йўналишингиз, таниш воқеалар 
хотира тизимида таниш бўлади. Баъзида сиз телефон рақамларни ѐдлаш учун 
унга диққатингизни жамлайсиз. Бир вақтнинг ўзида шу фаолият учун мия 
салоҳиятига автоматик ишлов бериш туфайли вазифаларнинг катта миқдори 
сизнинг онгингизда давом этади. Масалан, космос ҳақидаги маълумотларни 
қайта ишлашда онгли ҳаракат юзага келади. Ўрганишда эса саҳифадаги 

---

26 
маълумот материалидан кодлар жойлашади. Кейинчалик бу маълумотни 
эслаш учун у жойлашган жой ва вақтни тасаввур қилишингиз мумкин. 
Макон:
Ўрганаѐтганда саҳифа жойлашган ҳудуд, маълумотни олган 
саҳифангиз орқали эслаб қолиш мумкин. Ҳамда ўрганаѐтган хона орқали 
эслаш имконияти ҳам мавжуд. 
Вақт:
Сиз ўрганаѐтганда кунлик воқеаларнинг кетма-кетлигини эслашингиз 
мумкин. Кейинчалик бу кетма-кетликни қайта тиклашингиз мумкин. 
Такрорланиш:
бирор воқеанинг неча марта содир бўлганини эслашингиз 
мумкин. Кейинчалик тасаввур қилишингиз мумкин. Масалан “мен унинг 
уйига 3-марта боришим”каби. 
Яхши ўзлаштирилган маълумотлар:
масалан сиз она тилингиздаги бирор 
сўзни учратдингиз, уни ѐза олмаслигингиз мумкин, лекин сиз унинг 
маъносини аниқ тасаввур қиласиз чунки бу неча йиллардан буѐн 
фойдаланадиган ахборотингиз.
Сўзни маъносини тушуниш ва уни кодлаш ҳар доим ҳам осон эмас. Сиз 
уни биринчи марта ўрганганингизда майда қисмларга ажратиб оласиз. Ҳар 
бир саҳифани аста-секин кодлашингиз мумкин. Бу албатта дастлаб ўқиш, 
тажриба ва ҳаракат талаб қилади. 
Автоматик қайта ишлаш –
маълумотларни макон, вақт, частота ва яхши 
ўзлаштиришлар асосида кодлаш. 
Самарали ишлаш жараѐнида автоматик равишда катта миқдорда 
маълумотларни сақлаймиз ва кодлаймиз. Самарали ишлашда кўпинча 
мустаҳкам ва қулай хотиралар ишлаб чиқилади. Биз янги маълумот 
ўрганаѐтганимизда, масалан исмларни биз онгли такрорлаймиз. Оғзаки 
хотиранинг илк тадқиқотчиси, немис философи Герман Эббингауз хотира 
ҳақида янги фалсафий қарашларни киритди. Оғзаки материаллар орқали ўз 
ўрганиш усулини яратди. У аввал маъносиз икки ундош ва бир унлидан 
ташкил топган бўғинлар рўйхатини тузди. Бўғинларнинг бир намунасини 
танлаб уларни овоз чиқариб саккиз мартадан ортиқ тез ўқиди. Уларни бир 
неча кун ѐдлади: 
ЖИҲ, БАЗ, ФУБ, ЁХ,СУЖ, ХИР, ДАХ, ЛЕҚ, ВУМ, ПИД, КЕЛ, WАВ, ТУВ,
ЗОФ, ГЕК, ҲИW 
Сўнгра маълумотларни эслашга ҳаракат қилди. Лекин улар бутунлай 
унутилган эди.