Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maхsus ta’lim vazirligi toshkеnt arхitеktura va qurilish instituti

Oʻqituvchining maqsadi va gʻoyalari 
Baholashning  maqsadi  talaba  bilimini  oshiradigan  boʻlsa  talabaning 
motivatsiyasi  oshiriladi  va  bu  oʻqituvchilarning  aytgani  va  qilgani  sababli 
talabalarga ham tegishli. Baholashning bu usuli psixolog Karol Dvekka bogʻliq 
deyiladi. U buni qobiliyat yoki aqlni oʻsuvchi qiyofasi deydi. Oʻsuvchi koʻrinish 
shaxs  koʻproq  oʻrganganda  qobiliyatning  oʻsishini  tahmin  qiladi.  Bu  degani 
harakat  koʻproq  bilishga  yetaklagani  uchun  ahamiyatli  va  shuning  uchun 

---

191 
 
shaxsda  bilishga  koʻproq  imkoniyat  boʻladi  degani.  Bilimning  oʻsuvchi 
koʻrinishi mavjud shaxslar yordam kerak boʻlganda soʻraydilar va eng birinchi 
maqsad  bilim  va  mahorat  boʻlganligi  uchun  foydali  mulohazaga  yaxshi 
munosabatda  boʻladi.  Taqqoslaganda  qobiliyatning  oʻzgarmas  koʻrinishi  shuni 
koʻrsatadiki  ba’zi  odamlarda  boshqalarga  qaraganda  koʻproq  qobiliyat  bor  va 
hech  narsa  buni  oʻzgartira  olmaydi.  Oʻzgarmas  qobiliyatli  shaxslar  harakatni 
qobiliyatga qarama qarshi koʻrishadi (aqlli odamlar oʻqishi shartmas) va shuning 
uchun  qattiq  harakat  qilishmaydi  va  yordamni  boshqalardan  soʻrashmaydi, 
chunki  bu  oʻzlarining  aqlli  emasligini  koʻrsatib  qoʻyadi.  Shuningdek 
talabalarning  mafkurasida,  aqllilikka  boʻlgan  qarashlarida,  oʻqituvchining 
mafkurasida  farqlar  bor  va  sinf  mashgʻulotlari  talabalarning  tushunchalari  va 
hatti harakatiga ta’sir koʻrsatadi. Aqlning oʻsuvchi koʻrinishiga ega oʻqituvchilar 
talabalarga oʻrganishning maqsadi materialni puxta oʻrganish va narsalarni bilib 
olish ekanligini uqtiradilar. Bu  oʻqituvchilar tomonidan baholash talabalarning 
nimani bilishiga ishlatadi shuning  uchun ular  keyingi  mavzuga      bemalol  oʻta 
oladilar. Butun sinfni qaytadan oʻqita oladilar yoki bir nechta oʻquvchini qayta 
oʻylab  koʻrishga  undaydi.  Baholash  oʻquvchilarga  oʻzlarinign  bilimini 
tushunishga  va  ichki  mahoratini  koʻrsatishga  yordam  beradi.  Bunday  fikrli 
oʻqituvchilar  deydiki  “biz  yana  va  yana  mashgʻulot  oʻtkazamiz.  Mana  shu 
bilimingizni yaxshilaydi. Siz xatolar qilasiz. Mana shunday oʻrganasiz”. 
Boshqa  tarafdan  qobiliyatning  oʻzgarmas  koʻrinishiga  ega  oʻqituvchilar 
oʻrganishning  maqsadi  testlarni  yaxshi  bajarish  ayniqsa  boshqalardan  zoʻrroq 
boʻlish  ekanligiga  ishonishga  moyildirlar.  Bu  oʻqituvchilar  oʻzgarmas 
qobiliyatga  ishora  qiluvchi  gaplarni  aytadilar.  Masalan,  “bu  test  sizlarning 
matematik qobiliyatingiz qanday ekanligini isbotlaydi” yoki oʻzaro raqobatning 
ahamiyatini uqtiradilar,  “biz  nutq  musobaqasini  oʻtkazamiz  va  birinchi  oʻrinni 
olgan  odam  boshqa  maktablar  bilan  oʻtkaziladigan  musobaqada  qatnashadi 
keyin  gʻolib  kata  yutuq  oladi  va  gazetada  chiqadi”  oʻqituvchilar  oʻzaro 
musobaqaga  urgʻu  berganida  talabalar  ruhlanadi,  lekin  faqat  ozchilik  gʻolib 
boʻlganligi  uchun  imkoniyati  umuman  yoʻqligini  biluvchi  oʻquvchilar  soni 
koʻpayadi.  Oʻzaro  musobaqaning  boshqa  bir  kamchiligi  tushunishga  urgʻu 
berishdan koʻra gʻolib kimligini bilishga boʻlgan qiziqishdir. 

---

192 
 
Qobiliyatning 
oʻzgaruvchi 
ekanligini, 
baholashning 
maqsadi 
oʻquvchilarni  martabaga  boʻlish  emas  bilimni  oshirish  ekanligini  yoki  yaxshi 
oʻzlashtirgan  oʻquvchilarni  mukofotlash,  yoki  oʻzlashtirmaganlarni  jazolash 
hamma hammasini talab qiluvchi oʻqituvchi talabalarni ruhlantiradi.