Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti q. A. Dadaboyev

firma 
raqobatbardoshligi
hayotiy davrasining beshta bosqichlarini belgilash mumkin: 

Tug‘ilish 
firmaning raqobat salohiyati, qoidaga ko‘ra, katta raqobat 
afzalliklarga ega yangiliklarni paydo bo‘lishi munosabati bilan shakllana 
boshlaydi; 

Firmaning raqobat afzalligini o‘sishini jadallashuvi; 

Firmaning raqobat afzalligini o‘sishini sistemalashuvi; 

Firma raqobat afzalligini pishib yetilishi, u raqobat salohiyatini 
xo‘jalik oborotiga to‘liq jalb qilinishi natijasida keladi; 

Firmaning raqobat afzalligini pasayishi, 4 qoidaga ko‘ra, kattaroq 
raqobat afzalligiga ega raqiblar ta’siri ostida sodir bo‘ladi. 
Raqobat afzalligi firma muvaffaqiyatli yangiliklarini, shu jumladan iqtisodiy 
oqimlarni logistikalashni qanchalik ko‘proq amalga oshirsa, raqobatni buzgandan 
vaqtinchalik yakka hokimlikni su’niy ravishda yaratsa, munchalik uzoqroq 
saqlanib qolinadi. Bu qonuniyatni I. Shumleter topgan: “Haqiqatdar ham, amalga 
oshirilgan raqobat - avtomatik ravishda yoki maxsus tadbirlar natijasida qandaydir 
yangilik paydo bo‘lgan har qanday yerda, hatto amalga oshirilgan raqobatning 
qolgan shartlari mavjud bo‘lsa ham, vaqtincha buziladi va hamda vaqt buziladi”. 
“Экономика 
и 
организация 
коммерции: 
основан 
научно 
технологического транспорта” o‘quv qo‘llanmasi mualjliflari ham firmaning 

---

136 
raqobat afzalliklarini taxminan xuddi shunday nazardan tadqiqot qiladilar va 
xulosa chiqaradilar. 
“Yirik korxonalarning raqobat afzalligi ishlab chiqarish monopolizalanishi 
darajasi bilan, shu jumladan uzoq muddatli va qimmat baho ilmiy tadqiqotlar va 
borgan sari katta qismini bir joyga jamlanishi bilan ta’kidlanadi”. P.Druker 
yangiliklarning ettita asosiy manbalarini aytib o‘tadi: 
1. 
kutilmagan 
hodisa 
- 
kutilmagan 
muvaffaqiyat, 
kutilmagan 
muvaffaqiyatsizlik, kutilmagan tashqi hodisa; 
2. rokongruzitlik-haqiqatdan ham bo‘lgan haqiqat va u haqidagi bizning 
tasavvurimiz o‘rtasidagi mos bo‘lmaslik; 
3. jarayon ehtiyojiga asoslangan yangilik; 
4. soha tuzimidagi to‘satdan o‘zgarishlar; 
5. demografik o‘zgarishlar; 
6. idrok, kayfiyat va qimmatli ko‘rsatmalardagi o‘zgarishlar; 
7. yangi bilimlar ham (ham ilmiy va ham ilmiy emas). 
Raqobat afzalligini innovatsion strategiyasi amal qiluvchi korxonalar va 
ularning innovatsion turdagi taffakurga ega menejerlar oldilar va ushlab qoladilar. 
Buni P. Druker tomonidan shakllangan qoidalarning adolatligi yana bir bor 
ta’minlaydi: “Innovatsionlik-tadbirkorlikning asosiy quroli. Tadbirkorlarning o‘zi 
harakat sifatida boyliklar kiritish maqsadida mavjud resurslarga yangi xususiyatlar 
tortib olishga yo‘naltirilgan. Buning ustiga yangiliklarni borishida resurs yaratiladi. 
Resurs odam tabiyatiga qandaydir foydali narsani topmaguncha va unga iqtisodiy 
qiymat bermaguncha qaror mavjud bo‘lmaydi.”