O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vaziriligi jizzax davlat Pedagogika instituti. Jizzax filiali

TAFAKKURNING O'SISHI
Bola tug’ilgan kunidan boshlab ba'zi narsalarni sezish va ba'zi hislarni ajratish 
qobillyatiga ega bo'ladi. Lekin hali bu bolada fikr qilish bo’shaydi; bola o'sgan sari, 

---

17 
tajriba to'play borgan sari nutq orqali aloqa imkoniyati kengayib, faoliyati o'sib 
borgan sari ta'lim va tarbiya jarayonida uning tafakkuri ham o'sa boradi. 
Yasli yoshidagi bolalarrning tafakkuri
Bolalar tili chiqib, yaxshi gapira borgan sari, ularda fikrlar, ya'ni mugokamalar va 
ttushunchalar shaklida ifodalanadigan tafakkur jarayonlari ham o'sib boradi. Lekin 
idrok va tasavvurlarning obrazlariga tayanuvchi hamda ish-harakatlarda 
ifodalanuvchi boshlang'ich aniq tafakkur bolalarda tili chiqmasdan oldin pavdo 
bo’la boshlaydi. 
Yasli yoshidagi bolalarning tafakkuri hali juda cheklangan bo'ladi. Yasli yoshidagi 
bola, asosan, o'zi shu onda idrok qilgan narsalari to'g'risida fikr qiladi. Ushinskiy 
degan ediki: «Bola agar shunday deb aytish mumkin bo'lsa, shakllar, bo'yoqlar, 
tovushlar, umuman sezgilar orqali fikr qiladi». 
Yasli yoshidagi bolalarda fikr qilish jarayonlari ularning hali sodda nutqlarida 
ifodalanadi. Bu nutq ko`pincha boshqa kishilarga murojaat qilmay, o'ziga 
gapirishdan iborat bo'ladi. Bu fikr qilish jarayonlari ayni vaqtda idrok qilinayotgan 
narsalar bilan qilingan ish-harakatlarga bog'liq bo'ladi. 
Bu yoshdagi bola narsalarni birining ustiga birini qo'yib yoki yonmayon qo'yib 
taqqoslaydi: masalan, o'z o’yinchog'ini bo'lak-bo'lak qilib sindirib, uni analiz 
qiladi; kubiklardan yoki cho'plardan «Uy» yasab, sintez qiladi; kubiklarni rangiga 
qarab terib, ularni turkumlarga ajratadi va umumiylashtiradi. Bu yoshdagi bolalarni 
hali o'z oldiga biror maqsad qo'ymaydi va o'z harakatlarini rejalashtirmaydi. Bola 
idrok va harakat qilar ekan, ayni vaqtda fikr ham qiladi. 
Bolaga biror narsani ko`rsatib va «Bu nima?» deb savol berib, shu narsaning 
nomini aytish taklit qilinganida u «Stol» deb javob beradi, ya'ni o'z hukmini aytadi, 
«Qani aytchi, bu nima?» deyilgan savolga, «Bu kosa» deb javob beradi va hokazo. 
Agar bola narsaning nomini billmasa, u savol bergan kishiga burilib, odatda uning 
shu narsa nominii aytib berishini kutadi. idrok qilinayotgan narsaning nomini 
aytishning o’ziyoq hukmdir. Lekin bolalar narsalar to'g'risida mana shunday 
bevosita 
-
hukmlar aytish shu narsalarning nomini aytib berish bilangina 
cheklanmaydilar, bolalar narsalarning ayrim belgilarini, sifatini, harakatini, ya'ni 
o’zlari o'z tajribalarida tanishgan, o'z1ari idrok qilgan belgilarini ham aytib 
beradilar.