3-Amaliy topshiriq Mavzu: Bozor segmentatsiyasi va hairdor turlari

«narxdan 
qoniqishi»
mezoniga 
asoslangan 
segmentlashdir. 
Iste’molchilarning guruhlanishi va ularning xulq-atvoriga ta’sir 
qiluvchi omillar. 
Marketing asosini inson ehtiyojlari va inson talablari g‗oyalari tashkil etadi. 
Iste‘molchi – tovarlarni sotish uchun emas, shaxsiy ehtiyoji uchun foydalanadigan 
bozor subyekti. Iste‘molchi hamisha ham xaridor bo‗lavermaydi. 
Turli belgilar asosida iste‘molchining turli xili ajratiladi. 
Tovarning maqsadli vazifasi bo‗yicha: individual iste‘molchilar (shaxsiy 
maqsadlar uchun); muassasa (kasbiy faolityatni tashkil etish uchun); ishlab 
chiqarish iste‘molchilari (ishlab chiqarish maqsadlarida). 
Tovarni uning hayot siklining turli bosqichlarida sotib olishga tayyorligiga ko‗ra 
novator iste‘molchilar, erta muxlis bo‗luvchilar (joriy etish), ertangi ko‗pchilik 
(o‗sish), kechikkan ko‗pchilik (yetuklik), orqada qoluvchi qoloq (tanazzul) – 
iste‘molchilarga ajratiladi. 
Psixologik o‗ziga xos xususiyatlariga ko‗ra: ekstravertlar (jamiyatning faol, ijodiy, 
hayotni sevuvchi) va introvertlar (taqlid qiluvchilar, konservatorlar), sangviniklar, 
xoleriklar, flegmatiklar, melanxoliklar. 

---

Narxga munosabati bo‗yicha: tejamkorlik, hech narsaga qiziqmaydiganlar, oqillar. 
Xarid vaqtida kirishimliligi bo‗yicha: xasis, loqayd, bamaylixotir iste‘molchilar 
farqlanadi. 
Marketing tadqiqotlari davomida iste‘molchilarni turlarga ajratish bozorda 
ishlovchi (xodim)ga uning xarakterli chizgilariga mos keluvchi marketing 
kommunikatsiya vositalarini (tovar, narx, savdo (o‗tkazish) ishlab chiqish imkonini 
beradi. 
Iste‘molchilarni o‗rganish qanday xaridorlar bozorni shakllantiradi, degan savolga 
javob beribgina qolmaydi. Shuningdek, ular nimani sotib olayapti? Nima uchun? 
Xarid jarayonida kim ishtirok etayapti? Qachon va qayerda sotib olayapti? 
kabilarni aniqlash ham muhim. 
Sanab o‗tilgan savollarga javoblar xaridorning xarid qobiliyatini modellashtirish 
imkonini beradi. Iste‘molchilar xarid qobiliyatini (muomalasini) modellashtirish 
jarayoni quyidagilarning tahlilini o‗z ichiga oladi: 

xaridorlarning fe‘l-atvorini aniqlovchi omillarni; - tovarni xarid qilish 
jarayonini. 
Xaridorning xarid qobiliyati, ta‘sir etuvchi tashqi omillarni ikkita katta guruhga 
ajratish 
mumkin: 

marketing kompleksi vositasida xaridorning xarid qobiliyati ta‘sir etishi 
mumkin bo‗lgan marketing xizmati faoliyatiga bog‗liq bo‗luvchi: taklif 
qilinadigan tovarga, uning narxiga foydalaniladigan sotish (o‗tkazish) va 
yo‗naltirish tizimlariga; 

marketing xizmati faoliyatiga bog‗liq bo‗lmagan: iqtisodiy, demografik, 
tabiiy, ilmiy-texnikaviy, siyosiy, madaniy omillar. 
Bundan tashqari iste‘molchining xarid qobiliyati uning ijtimoiy, shaxsiy, 
psixologik, madaniy xarakteristikalari bilan ham aniqlanadi.

---

Yuqorida ko‗rsatilgan hamma omillar ko‗pincha xaridorning tovar sotib olish 
haqida bevosita xaridni amalga oshirgunga qadar qabul qilgan qarori jarayonini 
belgilab beradi. U beshta bosqichidan iborat: 

Ehtiyojni anglab yetish. 

Informatsiyalar qidirish. 

Qulay variantni tanlash. 

Xarid (sotib olish) haqida qaror qabul qilish. 

Xaridga reaksiya. 
Bu bosqichlarni bilish bozorda faoliyat yurituvchiga u yoki bu bosqichda o‗zini 
qanday tutish, uning marketing kuchi qanday bo‗lishi kerakligini tushunishga 
yordam beradi. Dastlabki uch bosqich ishlab chiqaruvchidan ma‘lumotlar 
manbalarining kengaytirilgan diapazonini hisobga olgan holda o‗z mahsulotlari 
haqidagi ma‘lumotlarni xaridorlar foydalanishi uchun tushunarli qilishni talab 
qiladi. Keyin tovarning tekin namunalarini ko‗rsatish (berish), reklama, servis, 
xaridorlarning xarid qilish haqidagi fikrlarini o‗rganish, tovarni almashtirish, pulni 
qaytarish, bozorga yanada sifatli tovar chiqarish zarur.
Iste‘molchilarni o‗rganishdan asosiy maqsad ularning ehtiyojini to‗laroq qondirish 
maqsadida talabini aniqlashdan iborat. 
Iste‘molchilarning talabini to‗laroq qondirish uchun avvalo, mavjud ehtiyojlarni 
chuqur tahlil qilish, o‗sish qonuniyatlarini o‗rganish va yangi ehtiyojlarning 
shakllanishi borasida ma‘lumotlarga ega bo‗lish talab etiladi. 
Iste‘mol tovarlarini xarid qilish turli xaridorlar guruhi bo‗yicha turlicha 
xususiyatlarga ega. Bu odatda, xaridorning tayinli tovarga munosabati, xarid 
ishtiyoqi va fe‘l — atvori (talabi) ga ko‗p jihatdan bog‗liq bo‗ladi.