yaratish) qonuni, kompozitsiyaning barcha vositalarini g'ovaviy
mazmunga bo'ysunishi qonuni
Yaxlitlik qonuni. Bu qonun barcha element (unsur) va b o iak la m i
bir
butunlikka
birlashtiruvchilik
vazifasini
bajaruvchi
qonun
hisoblanadi. Mazkur qonunning mohiyati uning asosiy belgilari va
xususiyatlaridan biri sifatida - o'quvchi
tomonidan yasaladigan
buyumning barcha komponentlarini bir butun, yaxlitlikka birlashtira
oluvchi konstruktiv g ‘oya tushuniladi.
Bu qonun asosida o ‘quvchilarda kompozitsion fikrlashni o ‘stirisli
mashqlarini (buyumlami ish ketma-ketligi asosida yaxlit k o ‘rinishga
keltirish va tayyorlash, pardozlash va bajarish; kompozitsion
vazifalarga oid va buyum tayyorlashdagi yangi materiallar bilan
tanishib borish.
Bu jarayonda yaxlitlik qonuni bo'yicha kom pozitsiya alohida
predmet
b o iib g in a qolmasdan, balki, k o ’plab fanlarni o ‘zaro
birlashtiradi ham. Bundan tashqari kom pozitsiya predmeti estetika,
etika bilan jip s aloqada b o ia d i. Umuminsoniy g o ‘zallik tushunchasi
kompozitsiyaning asosini tashkil etadi.
2.
Pichoqchilik san ati haqida um umiy m aium ot. M a’lumki,
pichoq kundalik hayotimizda ham, ishlab chiqarish sohalarida ham tez-
tez ishlatiladigan kesuvchi asbob hisoblanadi. Binobarin kishilik
jamiyati taraqqiyotida ham pichoqlarning o ‘m i katta. y a ’ni turli
davrlarda turli pichoqlar yasalgan, boshqacha qilib aytganda,
fan va
texnika taraqqiy etib, odamlaming ilmiy va amaliy bilimlari kengayib
borishi bilan pichoq yasash ishlari ham rivojlanib borgan. Bundan
tashqari odamlar orasida pichoq bilan b o g iiq ayrim udumlar, irimlar
ham yuzaga kelgan. Shuning uchun ham pichoqchilik haqida gap
ketganda o ‘quvchilarga bu ajoyib hunar - san’at turining tarixi,
maktablari, ustalari,
pichoqlarning turlari, tuzilishi, tayyorlanishi va
ishlatilishi haqida m aiu m o tlar bilan tanishish o iin lid ir. Quyida shular
haqida to ‘xtalib o ‘tamiz.
Pichoqchilik san’ati tarixidan. Pichoqchilik san’ati deganda biz
pichoq yasash kasbini tushunamiz; Pichoq bobolarimiz uchun
qadimdan tirikchilik vositasi b o iib , xizmat qilgan.
Hozirgi vaqtda
pichoq yasash san’ati xalq amaliy san’ati qatorida e ’zozlanib
kelinayotir. Nodir pichoqlar yasashda o ‘zbek pichoqsoz ustalarining
oldiga tushadigan usta kam topiladi. Pichoq yasash boshlang'ich
paleolit davridayoq m a’lum b o ig a n . Temir davrida hunarm andchilik
102
paydo b o ig a n va rivojlangan. Tem im ing k ashf etilishi pichoqchilik
san’ati taraqqiyotida katta burilish b o id i. Mis va bronzadan pichoq
yasash bronza davriga kelib avj olgan. Gesiodning "Mehnat va kunlar",
Gomerning "Iliada" asarlarida pichoqning x o ‘jalikdagi o ‘rai haqida
batafsil bayon etilgan. Osiyo qit’asidapichoqchilikning eng rivojlangan
joy i arab mamlakatlari b o ig a n , Ispaniva va Italiyada esa tez o 'sib
rivojlanibketgan. XVI asrda Germaniya, Angliya, Avstriya, Fransivada
pichoqchilik
kasb
sifatida
ta qiqlamb,
pichoqni
oshxonalarda
ishlatishgan. XVII asr boshlarida pichoqning ochib yopiladigan, pakki,
ustara, choiitakda saqlanadigan pakkilar
va boshqa turlari vuzaga
keldi. Arxeologik topilmalardan m aiu m k i, O rta Osiyo hududida
miloddan avvalgi 2-mingyiIlikka oid pichoq namunalari topilgan.
Bolaliktepa. Afrosivob, Varaxsha devorlariga ishlangan rasmlardan
m a iu m b o ia d ik i, pichoq uy-ro^zg'ordan tashqari harbiy qurol sifatida
ham ishlatilgan. XX asrlarda pichoq yasash rivojlanib uni bezash
texnologiyalari o'zgargan.
XV-XVII asrlarda yonga osib yuriladigan
pichoqlarning turli
xillari paydo b o id i. Buni Navoiy, Bobur asarlariga ishlangan
miniatyuralarda k o'rish mumkin. Keyinchalik pichoqchilikning o ‘ziga
xos m aktablari paydo b o id i. Farg‘ona vodiysi, Samarqand, Buxoro,
Toshkent, Xorazm, Qashqadaryo, Surxondaryo qadimdan pichoqchilik
markazlari b o iib , bunda ishlangan pichoqlar ishlash texnologiyasi,
shakli, katta-kichikligi va bezaklari bilan farq qilgan. O 'rta Osiyoda
qadimdan
metallni qayta ishlash, v a'n i hunarm andchilik qurollari
ishlab chiqarish uchun sharoit deyarli m avjud edi. Misning tabiiy
zaxiralari, kumush, q o ‘rg ‘oshin, alyuminiy kabi m ateriallar juda k o ‘p
edi.
■
Pichoqdan qadimda 0 ‘rta Osiyoda erkaklarning eng zarur ish
quroli va bezagi tariqasida foydalanilgan. Pichoqlarai badiiy bezash
ham katta ahamiyatga ega b o ig an . Shuning uchun ham Sharq
m adaniyatining eng yaxshi a n ’analarini qayta tiklash va o ‘zlashtirish
natijasida m am lakatim izdagi pichoqsozlar milliy pichoqni san'at
darajasiga k o ‘targanlar. M ashhur venger sayyohi A. Vamberi o'zining
ajoyib " 0 ‘rta Osiyo bo'ylab sayohat" asarida Qashqadaryoning
pichoqchiligi haqida bunday yozadi: bir xillari sifat jihatidan
hisorlilam ikidan ustun
b o im a sa ham, ammo, butunlay 0 ‘rta Osiyoga
tarqalgan b o iib , xo ‘jalar tomonidan hatto Eron, Arabiston, Hindistonga
103
