O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti maktabgacha va boshlang’ich ta’lim fakulteti

Shart mayli
biror ish-harakatning yuzaga chiqishi uchun undan oldin bajarilishi shart 
bo‘lgan harakatni ifodalaydi. Shart mayli 
-sa
affiksi va shaxs-son qo‘shimchalarining 
qo‘shilib tuslanishidan hosil bo‘ladi. 

---

110 
B i r l i k 
K o‘ p l i k 
1- shaxs 
2- shaxs 
3- shaxs 
Bor+sa+m 
bor+sa+ng 
bor+sa+0 
bor+sa+k 
bor+sa+ngiz 
bor+sa+(lar) 
Fe’lning bu shakli quyidagi ma’nolarni ifodalash uchun xizmat qiladi: 1. Shart 
mayli shaklidagi fe’l boshqa biror harakatning bajarilishi uchun shart bo‘lgan 
harakatni bildiradi: 
Mana bu kanal bitsa, yangi yer ochilsa, paxta ham ko‘payadi (A.R).
2. Shart maylidagi fe’l payt ma’nosini bildiradi va payt ergash gapning kesimi vazifasini 
bajaradi: 
Ertalab derazadan qarasam, hammayoq oppoq qor ekan. 
3. Istak ma’nosini 
bildiradi. Bunday holda 
edi
to‘liqsiz fe’li ishtirok etib bu ma’noni kuchaytiradi: 
Qani edi 
bir parcha soya-salqin joy topilsa…(H.G‘). 
4. Agar edi to‘liqsiz fe’li bilan qo‘llangan 
shart maylidagi fe’l bo‘lishsiz shaklda qo‘llansa, gumon manosi hosil 
bo‘ladi: 
Biror qaltis gap aytib, sharmanda qilmasa edi.
4. Maqsad mayli-moqchi
affiksi yordamida yasaladi va harakatning bajarish 
maqsadini, niyatini, mo‘ljalini bildiradi: 
 
1- 
shax
s 
2 
-
shax
s 
3 
-
shax
s 
bor+moqchi+man 
bor+moqchi+san 
bor+moqchi 
bor+moqchi+miz, 
bor+moqchi+siz 
bor+moqchi+(lar) 
Fe’lning bu shakli faqat maqsad, mo‘ljal ma’nosini bildiradi. -moqchi affiksli fe’l 
edi 
to‘liqsiz fe’li bilan qo‘llanganda, o‘tgan zamon ifodalanishi mumkin. Lekin bunda 
harakat o‘tgan zamonga (o‘tgan zamonda bajarilishi) emas, balki maqsad o‘tgan 
zamonga oid bo‘ladi: 
bormoqchi edim, bormrqchi eding, yubormoqchi edi. 
-moqchi
affiksi bilan yasalgan shakl 
bo‘l 
fe’lining o‘tgan va hozirgi zamon 
shakllari bilan qo‘llanganda ham harakatning emas, balki maqsadning hozirgi zamon 
yoki o‘tgan zamonga oidligi ifoda-lanadi: 
bormoqchi bo‘layapman, bormoqchi bo‘laman, 
bormoqchi bo‘ldim.