Tairova m. M., Abdulloev a. J., Giyazova n. B., Boboyeva g. G. Brendni boshqarish

1.2. Brending vujudga kelishi va rivojlanishining tarixiy asoslari. 
Brendlashning nazariy asoslarini o’rganishni tarixiy aspektda 
markalashning rivojlanishini o’rganishdan boshlash maqsadga 
muvofiqdir. O’z ishida Sologubov S.N. brendlash rivojlanishining 
butun xronologiyasini to’rtta asosiy bosqichga ajratadi. Birinchi 
bosqich (XIX asr - XX asr boshlari) - brendlash konsepsiyasini ishlab 
chiqish uchun zarur shartlar yaratiladi va xaridorga mahsulot 
to’g’risida ma’lumot berish vositasi bo’lib xizmat qiladigan birinchi 
brendlar paydo bo’ladi. 
Ikkinchi bosqich (1931-1970 yy.) - brendlash evolyutsiyasi brendni 
nafaqat kompaniya mahsuloti bilan, balki butun kompaniya bilan 
birlashishi orqali sodir bo’ladi: brendlash tashkilot faoliyatining 
mustaqil yo’nalishi sifatida ajralib turadi. Uchinchi bosqich (1950-
1980) - raqobatning iste’molchilarni idrok etish darajasiga o’tishi va 
tovarning iste’mol qiymatini oshirish vositasi sifatidagi o’rni oshadi. 
To’rtinchidan - zamonaviy bosqich (1990 yildan hozirgi kungacha) - 
brendlashning o’rni tobora ortib bormoqda, bu esa brendlarni 
boshqarish tizimlarini yaratishga olib keladi. 
O’z navbatida, M. Lidstrom markalashning haqiqiy rivojlanishi 
o’tgan asrning 50-yillarida boshlanganini, shunda brendlashning 
kompaniyalar samaradorligiga ijobiy ta’sir ko’rsatgan birinchi rasmiy 
dalillari paydo bo’lganligini da’vo qilmoqda. Shu vaqt ichida tovar 
ishlab chiqarish jarayoni noyob sotish taklifi konsepsiyasiga 
asoslangan edi. Ushbu modelga ko’ra, haqiqiy mahsulot tovar belgisi 
emas, balki uning asosiy farqlovchi xususiyati hisoblangan. 1960-

---

13 
yillarning boshlarida hissiy sotish taklifi asosida qurilgan brendlarning 
birinchi namunalari paydo bo’ldi. 1970-80 yillarda brendlarni 
o’zlarining "shaxsiyati" atrofida yaratishga e’tibor qaratildi - tovar 
belgisi uni boshqa brendlardan farqlash uchun unga insoniy 
qadriyatlar va hissiyotlar berildi. 1980-yillarda tashkiliy sotish 
taklifiga asoslangan brendlash modeli paydo bo’ldi. Ushbu modelga 
muvofiq, tovar mahsulotini ishlab chiqargan kompaniyaning o’zi 
aslida tovar maqomini oldi. 1990-yillarga kelib, tovar belgilarining 
iste’molchilarga ta’siri sezilarli darajada oshdi, natijada brendlashning 
asosiy prinsipi sotish taklifiga aylandi. M. Lidstrom kelajakda 
brendlash jarayoni "paket qiymati taklifi" deb nomlangan ancha 
murakkab modelga asoslanadi deb hisoblaydi. Bunday modelni 
yaratish va ilgari surish tovar ma’lumotlarini yetkazishning ajralmas 
tizimi sifatida sensorli brendlash tushunchasiga asoslanadi. 
Shunday qilib, tovar belgilarining faol rivojlanishi o’zaro 
munosabatlarni boshqarish usullaridan foydalanishni "boshqaruv 
qarori" tushunchasiga kiritgan inson munosabatlari maktabining 
rivojlanishi bilan o’z vaqtida mos keladi. Ushbu davrda brend, 
avvalambor, raqobatdosh nomlarni farqlash, sifat barqarorligi va 
qalbaki mahsulotlardan himoya qilishning farqlash mexanizmi sifatida 
qaraldi.
Shuni ta’kidlash kerakki, tovar yaratishning "oltin davri" 19-
asrning oxiri hisoblanadi, shunda ko’pgina mashhur savdo markalari 
yaratilgan: Coca-Cola (1886), American Express (1850). 
Brendni rivojlantirishning asosiy zamonaviy tendensiyalarini 
ta’kidlab o’tamiz: 
- brend menejment atrofidagi asosiy strategiyalarni birlashtirgan 
holda tashkilotning strategik boshqaruvining asosiy qismiga aylanadi; 
- modellardan foydalanishga tobora ko’proq e’tibor qaratilmoqda 
va 
tovar belgilari nazariyasi va amaliyotida modellashtirish; 
- brendlarni boshqarish tizimlarini yaratish, shuningdek ularning 
ishlashi roli ortib bormoqda; 
- 
tovar 
yaratish 
va 
boshqarish 
jarayonida 
kompyuter 
texnologiyalaridan foydalanish; 
- iste’molchilar bilan uzluksiz, uzoq muddatli aloqalarni yaratish, 
iste’molchilar bilan muloqot, aloqa vositalarining interaktiv 
xususiyati; 

---

14 
- iste’molchiga yo’naltirilgan yagona jarayonda tovar yaratish 
uchun barcha harakatlarni birlashtirishc 
- nafaqat an’anaviy kanallar, balki jalb qilish vositalaridan 
foydalangan holda tovar to’g’risida ma’lumot uzatishning ajralmas 
tizimini yaratish; 
- insonning beshta hissiyotiga ta’sir ko’rsatadigan yangi kanallar 
va usullar; 
- ratsional tushuntirishlardan tashqarida bo’lgan iste’molchilarga 
sodiqlikni yaratish; 
- qo’shma brendlarni tarqatish, brendlarni yaratish va targ’ib 
qilishda texnologik hamkorlik; 
- tovarlardan xaridorlarga e’tiborni o’zgartirish, korporativ 
brendlardan faolroq foydalanish, brendlash sohalarini kengaytirish; 
- global maqsadlarga erishishda mahalliy xususiyatlarni hisobga 
olgan holda brendlarni xalqarolashtirish, standartlashtirish va 
lokalizatsiya muvozanati.