Oligofrenopsixologiya surdopsixologiya logopsixologiya tift opsixot ogtya

Topografik tasavvurlar
Topografik tasavvur - bu joyni tasavvur etish, joyning tuzili­
shini (relyefini), joydagi narsalarn ing shaklini, kattaligini, uzoq- 
yaqinligini va boshqa xususiyatlari obrazlarin ing xotiram izda yaxlit 
tarzda mujassamlashishidir.
Ko'rlardagi fazoviy tasavvurlarni tekshirish shuni ko'rsatdiki, 
ularda h a m topografik tasavvurlar mavjud. F.N. Shem yakinning 
fikricha, topografik tasavvur ikki xil bo'ladi: «karta-yo'l» va «kar- 
ta-tasvir» shaklida tasavvurlar hosil bo'ladi. «Karta-yo'l» tarzidagi 
tasavvurda joyni tasavvur etish «suksessiv» tarzda, ya’ni topish zaru r 
bo'lgan obyektga - mo'ljal olinayotgan yo'nalish, obyektgacha m a- 
sofa h a m m a to m o nlam a taqqoslanadi va qayta eslanadi (xotiradagi 
jarayon). ’
«Karta-tasvir» — topish tasvirini fikran bir vaqtning o'zida — 
yaxlit holda ko'z oldiga keltirish.
Joyni, katta obyektlarni bunday xilda tasavvur etish, «karta-yo'l» 
tarzidagi tasavvurdan so'ng shakllanadi.
Lekin, «Karta-tasvir»da h am joy n in g tasviri ko'pincha «chega- 
ralangan» holda tasavvurim izda paydo bo'ladi. Masalan: m a ’lum
bir joy n in g tuzilishi, «plan» ko'rinishida bir vaqtning o'zida h a m m a
to m o n d a n qayta xotiramizda nam oyon bo'ladi.
Asosiy yo'nalishlar, obyektlar orasida masofa u m um lash gan hol­
da paydo bo'ladi.
Tekshirishlar shuni ko'rsatadiki, ko'rlar har xil joyda harakat 
qilar ekan, yo'nalish haqida, masofa haqida va boshqa fazoviy tu - 
shunchalar haqida to'g'ri tasavvurlar shakllanadi. Keyin shu tasav­
vurlar ko'rlarda verballashadi.
247

---

Bu shuni ko'rsatadiki, ko'rlarda h a m «Karta-tasvir» tasavvur 
turi mavjud bo'ladi va ular joyni sim ultan tarz da (bir vaqtning 
o'zida) tasavvur eta oladilar. Ko'rlardagi joyni sim ultan tarzda 
tasavvur etishda tafa k k u rn in g analiz va sintez faoliyati va joynin g
grafik (qabariq-relyefli) tasviri bilan old indan tanishish yordam 
beradi.
Ta’lim va tarbiya jarayonida o'quvchilarda predmet va hodisalar 
haqidagi tasavvurlar kengayadi, boyiydi, shakllanadi. Yoshi katta 
bo'lib borishi bilan tasavvurlar yorqinroq va aniqroq bo'ladi. Lekin, 
izchil, tizimli ravishda olib boriladigan rejali yordam bu toifa bola­
lar tasavvurlarining rivojlanib borishini ta ’minlaydi.
Ko'rlarda tasavvurlarning shakllanishini boshqarish idrokka 
asoslangan holda quyidagicha amalga oshadi:
1. Predm etlarni so'z bilan tasvirlash va iloji bo'Isa uni paypaslash 
bilan tekshirish.
2. Narsa va hodisalarni og'zaki nutqda-xotirada qanchalik m us- 
tahkam langanligini tekshirish uchun qayta hikoya qildirish.
3. Og'zaki tanish bo'lgan narsalarni plastilindan, loydan va 
boshqa narsalardan yasash.
4. Ko'zi ojizlarga shu narsalar va hodisalarni chizdirish.