Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

8.2. Ўқувчилар гуруҳий фаолиятини ташкил этиш
К
ичик ўқув маскани ёшидаги ўқувчи фаоллигининг асосан уч хил 
кўриниши мавжуд бўлиб бўлар жисмоний, психик ва ижтимоий фаолликдир. 
Жисмоний фаоллик - соғлом организмнинг ҳаракат қилишга бўлган турли 
мавжуд тўсиқларни енгишдаги табиий эҳтиёжидир. Бу ёшдаги болалар 
ниҳоятда серҳаракат бўладилар. Бу жисмоний ҳаракат боланинг атрофдаги 
нарсаларга қизиқиш билан қараётганлиги, уларни ўрганишга ҳаракат 
қилаётгани билан ҳам боғлиқдир. Ўқувчининг жисмоний ва психик фаоллиги 
ўзаро боғлиқдир. Чунки, психик соғлом бола ҳаракатчан бўлади, чарчаган, 
сиқилган бола эса деярли ҳеч нарса билан қизиқмайди. Психик фаоллик - бу 
нормал ривожланаётган боланинг атроф оламдаги предметларни, инсоний 
муносабатларни билишга нисбатан қизиқишдир. Психик фаоллик деганда, 
болани ўзини билишга нисбатан эҳтиёжи ҳам тушунилади. Ўқув масканига 
биринчи бор келган болада қатор қийинчиликлар юзага келади. Уларга, аввало, 
бир қанча ўқув маскани қоидаларига бўйсуниши қийин кечади. Бошланғич 
синф ўқувчиси учун энг қийин қоида бу дарс вақтида жим ўтиришдир. 
Ўқитувчилар ўқувчиларнинг доимо жим ўтиришига ҳаракат қилишади, лекин 
камҳаракатли, пассив, қуввати кам бўлган ўқувчигина дарс жараёнида узоқ вақт 
жим ўтира олади. Ўқувчини қандай қилиб ўқув маскани қоидаларига 
бўйсунишга ўргатиш мумкин? Бу борада ўқитувчининг ўқувчилари билан 
қиладиган муомала-муносабат услубининг аҳамияти жуда катта. Кичик ўқув 
маскани ёшидаги ўқувчиларнинг муҳим хусусиятларидан бири улардаги 
ўқитувчига ишонч ҳисси бўлиб, бунда ўқитувчининг ўқувчига таъсир кўрсатиш 
имконияти жуда каттадир. Бола ўқитувчини ақл соҳиби, зийрак, сезгир, 
меҳрибон инсон деб билади. Ўқитувчининг обрўси олдида ота-оналар, 
оиланинг бошқа аъзолари, кариндош уругларининг нуфузи кескин камаяди. Шу 
сабабли, болалар ўқитувчининг ҳар бир сўзини қонун сифатида қабул 
қиладилар. Демак, кичик мактаб ёшидаги ўқувчилар ривожида етакчи бўлган 

---

114 
ўқув фаолияти ўқитувчи шахси ва ўқувчи билан муносабат услубининг 
аҳамияти жуда катта.