Toshkent davlat iqtisodiyot universtiteti

REPO operatsiyalari
. 
REPO operatsiyasi
– bu qimmatli qog‘ozlarni keyinchalik 
yuqoriroq bahoda sotish (sotib olish) majburiyati bilan sotib olish 
(sotish). REPO shartnomasining birinchi qismida sotuvchi kreditlanadi 
va ikkinchi qismida pul mablag‘lari egasiga ortig‘i bilan qaytariladi. 
Qimmatli qog‘ozlar egaligini huquqiy berish ma’lum vaqtga kreditni 
ta’minlangan qiladi va riskni kamaytiradi. 
Haqiqiy REPO va sotuv turidagi REPO qayta sotib olish bilan 
farqlanadi. Haqiqiy REPO faqatgina tomonlar o‘rtasida REPO bitimini 
tuzish to‘g‘risidagi bosh shartnoma bo‘lgandagina tuziladi. Bunday 
shartnomada tomonlarning huquq va majburiyatlarini hamda ular 
o‘rtasidagi hisob-kitob qoidalari aniq ko‘rsatiladi. Haqiqiy REPOning 
foizli daromadlari sotish va qaytib sotib olish turidagi REPOnikidan 
yaqqol farq qiladi. 
Banklar mustaqil ravishda investitsiya va savdo portfelini 
shakllantirish tartibini o‘rnatadi shu bilan birga qimmatli qog‘ozni bir 
portfeldan ikkinchisiga o‘tkazishni ham. 
Odatda qimmatli qog‘ozlar kutilgan daromadni keltirmasa va 
keltirish kutilmasa, shuningdek u o‘z oldiga qo‘yilgan vazifani bajarib 
bo‘lsa yoki moliyaviy resurslarni ishlatilishini yaxshiroq yo‘llari paydo 
bo‘lsa ular sotiladi. 
Moliya bozorida ishtirok etuvchi KTI bank boshqaruvining 
umumiy shartlariga bo‘ysungan holda axborotlarni sir saqlaydi. 
Bankning qimmatli qog‘ozlar portfelining strukturasi 
 
Qimmatli qog‘ozlar portfeli 
Investitsiya portfeli 
Savdo portfeli 
Foiz 
va divident
shaklida 
qaytarib 
sotish 
REPO operatsiyalari 
foyda olish maqsadida 
olingan 
bo‘yicha 
qimmatli bo‘yicha olingan qimmatli 
qimmatli qog‘ozlar 
qog‘ozlar 
qog‘ozlar 

---

136 
Moliya bozorida ishtirok etuvchi KTi bank boshqaruvining 
umumiy shartlariga bo‘ysungan holda axborotlarni sir saqlaydi. 
Qimmatli qog‘ozlarning bozor koterovkasiga ega bo‘lgan turiga 
ularning qadrsizlanishi bo‘yicha rezervlarni hosil qilish maqsadida 
chiqarilgan emission qimmatli qog‘ozlar kiradi, quyidagi shartlarga 
javob beradigan: 
a)
qimmatli qog‘ozlar bozorida savdo tashkillashtiruvchi orqali 
yoki fond birjasida amal qilish uchun ruxsat, bunda davlat komissiyasi 
qimmatli qog‘ozlar bo‘yicha tegishli litsenziyani bergan bo‘lishi kerak, 
xorijiy fond birjasi yoki savdo tashkiloti uchun – milliy vakolatli 
organ; 
b)
yuqorida ko‘rsatilgan fond birjasi yoki savdo tashkiloti hisobot 
oyi oboroti miqdori 20 ming yevrodan kam bo‘lmasligi kerak; 
v) bozor narxi to‘g‘risida axborotning ochiqligi, ya’ni unga kirish 
uchun qonunchilik asosida foydalanuvchidan maxsus huquq (imtiyoz) 
talab qilinmaydi. 
Bozor narxi deganda bitim bo‘yicha bir fond birjasi yoki savdo 
tashkiloti kunidagi bir qimmatli qog‘ozning o‘rtacha o‘lchangan narxi 
tushuniladi. Agar qimmatli qog‘oz to‘zish sanasi yoki bitimning rezerv 
korrektirovkasi ikki yoki undan ortiq fond birjalarida amalga 
oshirilgan bo‘lsa, unda bozor narxi hisobot oyida eng katta oborotni 
fond birjasidan olinadi. 
K.T. hisobot oyining natijalari bo‘yicha oldin tuzilgan rezervlar-
ning korrektirovkasini qimmatli qog‘ozlarni miqdori va bozor narxini 
hisobga olgan holda amalga oshiriladi. 
Agar qimmatli qog‘ozlarga bank mablag‘i qo‘yilgan bo‘lsa, hisobot 
oyi natijalari bo‘yicha ularni qadrsizlanishiga rezervlar tuzish uchun 
mo‘ljallangan bozor koterovkasini qimmatli qog‘ozlarga tegishli 
bo‘lsa, hisobot oyini oxirgi ish kunidagi bozor narxi qimmatli 
qog‘ozlarning ikki marta kamaygan amaldagi narx bo‘yicha olinadi. 
Bozor koterovkali qimmatli qog‘ozlarlarga aksiyalarni olib 
borishda ularni qadrsizlanishiga rezerv hisoblash uchun ushbu emitent 
bir qancha chiqargan va turli davlat nomerli aksiyalar bo‘yicha tuzilgan 
bitimlar hisobot oyi bozor oboroti qimmatli qog‘ozlarga ruxsat 
beriladi. Rezerv har bir olingan qimmatli qog‘ozlar paketini, ularning 
balans qiymatidan kelib chiqqan holda to‘zilishi kerak bir turdagi 
qimmatli qog‘ozlarning o‘rtacha qiymatidan kelib chiqqan holda 

---

137 
rezerv shakllantirishga ruxsat berilmaydi . 
Agar hisobot oyi natijalari bo‘yicha bank rezidentlari va boshqa 
yuridik shaxs rezidentlar chiqargan qarz majburiyatlari va aksiyalar 
qayta sotishga va investitsiyaga olingan bo‘lsa unda ular bozor 
korektirovkasiga ega kategoriyadan koterovkalanmaydigan kategoriya 
o‘tkaziladi. 
Qimmatli qog‘ozlar bo‘yicha yuzaga keluvchi turli xil risklarni 
qoplash uchun tashkil qilinadigan rezervlarda avvalambor qimmatli 
qog‘ozlarning tannarxidan past bo‘lmagan bozornarxi bo‘lishini 
e’tiborga olish kerak. 
Bu holda qimmtli qog‘ozlarni balans tannarxi va ularni qayta 
baholash bo‘yicha narx o‘rtasidagi farqdan kam bo‘lmagan rezerv 
tashkil qilinishi maqsadga muvofiq bo‘ladi. 
Tashkil qilingan rezervlarni samarali boshqarishda turli usullarda 
foydalanish mumkin. 
Bu usullarni barchasi tijorat banklarining qimmatli qog‘ozlar bilan 
olib boriladigan operatsiyalarni unga yuqori daromad olib kelishga 
yo‘naltirilgan bo‘ladi.