Tema: K. RaxmanovtíŃ shíǴarmalarínda affiksaciya usíLÍ menen jasalǵan kelbetlikler

KIRISIW
 
Temanıń aktuallıǵı. 
Hár bir xalıq, hár bir millet óz ana tiliniń jetilisiwi, 
rawajlanıwı ushın háreket etedi. Qaraqalpaq tilin ilimiy baǵdarda izertlew basqa 
túrkiy tillerge salıstırǵanda bir qansha kesh rawajlandı. Bul jaǵday «… qaraqalpaq 
tili boyınsha materiallardıń bolmawı menen baylanıslı».
1
Biraq soǵan qaramastan, 
qaraqalpaq til biliminiń hár qıylı tarawları boyınsha ilimiy miynetler jazılıp, bir 
qansha jetiskenlikler qolǵa kirgizilip, sonıń ishinde sóz jasalıw tarawın úyreniwge 
baǵıshlanǵan bir qatar izertlewler de kózge taslanadı. Biz kurs jumısımızǵa tema 
etip tańlaǵan kelbetlik sóz shaqabınıń jasalıw usılların shayır K.Raxmanov 
shıǵarmaları tiykarında analizlew bolıp esaplanadı.
Kelbetlik – tildegi eń úlken hám grammatikalıq qubılıslarǵa bay sóz 
shaqaplarınıń biri. Ol ózine tán leksika-semantikalıq mánisine, morfologiyalıq 
ózgesheliklerine iye sóz shaqabı. Stilistikalıq jaqtan da kelbetlikler basqa sóz 
shaqaplarına salıstırǵanda ján jaqlı hám hár qıylı kórkemlew quralları sıpatında keń 
túrde qollanılatuǵın sózler toparınan esaplanadı. Kelbetliklerdiń dúzilisin, jasalıw 
usılların, semantikasın, anıǵıraq aytqanda, atawıshlardan hám feyillerden 
affiksatsiya usılı arqalı jasalǵan jay hám qospa kelbetliklerdiń dúzilisin, jasalıw 
usılların, semantikasın ayrıqsha hám hár tárepleme úyreniw qaraqalpaq til 
bilimindegi aktual máselelerdiń biri bolıp tabıladı.
Qaraqalpaq tilindegi kelbetliklerdiń jasalıw usılları ayırım maqalalarda, 
joqarı oqıw orınlarına arnalǵan sabaqlıqta, akademiyalıq grammatikada ulıwma 
planda ǵana sóz etiliw menen birge, túbir quramına sińisip ketken ayırım 
affikslerdiń kelbetlik jasawshı affiksler quramında qaralıwı, geypara atlıq jasawshı 
affikslerdiń kelbetlik jasawshı affiksler qatarında beriliwi ushırasadı. Qospa 
kelbetliklerdiń mánilik hám grammatikalıq qurılısı jaǵınan bóliniwinde de hár qıylı 
pikirler, sonday-aq ayırım frazeologizm-lerdiń qospa kelbetlik mısalında 
1
Насыров Д.С. Развитие языкознания в каракалпакии. – Қарақалпақ тили бойынша изертлеўлер. – 
Нӛкис: «Қарақалпақстан», 1971. –Б.6. 

---

4 
qarastırılıwı kórinedi.
1
Kelbetliklerdiń jasalıwındaǵı bunday hár qıylı pikirlerdi 
qayta qarap shıǵıw, bir sistemaǵa túsiriw qaraqalpaq til biliminiń aktual 
máselelerinen esaplanadı.