Agarbiz o’zbekistonimizni dunyoga tarannum etmoqchi, uning qadimiy tarixi va yorug; kelajagini ulug’lamoqchi, uni avlodlar xotirasida boqiy saqlamoqchi bo’lsak, avalombor buyuk yozuvchilarni, buyuk shoirlarni

БОШЛАНҒИЧ СИНФДА ЎЙИНЛИ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ
 
ТОШПЎЛАТОВА Д., АХМЕДОВА., Л ТДПУ магистрантлари 
Ўйин бошланғич синф ўқувчиси учун энг табиий ҳолат бўлиб, у ўйин вақтида ўзини эркин сезиши, 
қўрқув ва тортинчоқликни унутиши мумкин. Дидактик ўйин эса, шу табиийликдан таълим мақсадлари учун 
фойдаланиш воситасидир. 
Дидактик ўйин ўқувчининг ақлий фаоллигини ошириш воситаси ҳам бўлиб, у ўқувчилардаги 
психологик ҳолатларни фаоллаштиради ва таълим жараёнига қизиқишини орттиради. Ўйин жараёнида ўқувчи 
қийинчиликларни “мардона” енгишга ҳаракат қилади, умумий ўйинга қизиқиши дарснинг психологик ҳолатини 
енгиллаштиради, кўтаринкилик кайфиятини ҳосил қилади ва ғалаба учун бирлашиб ҳаракат қилишга ўргатади. 
Дидактик ўйинлар сюжетли ва машқ қилишга мўлжалланган турларга бўлинади. Сюжетли ўйинлар 
бирор таниш сюжетга боғланган бўлиб, унда роллар тақсимланади. Уларга “Телефон”, “Тўпни кимга 
оширамиз”, “Телеграф” каби ўйинлар киради. Ўйин машқларга эса, ўйин элементларигина киритилган бўлиб, 
унда кўпроқ ўйинни шартли қабул қилишга тўғри келади. Бунда бирор ўйин қоидасига ҳаракати киритилади. 
Бундай ўйинларга мисол қилиб, “Жим” ойини, “Математик эстафета” каби ўйинларни киритиш мумкин. 
Машқ ўйинларни ўтказиш камроқ вақт ва ҳаракатни талаб қилади, лекин сюжетли ролли ўйинлар 
кўпроқ қизиқиш уйғотади. 
Ўйин технологиялардан ташқари интерфаол методлардан “Ақлий ҳужум”, “6Х6Х6”, “Баҳс-мунозара”, 
“Кластер”, “Инсерт”, “Муаммоли саволлар”, “Адашган занжирлар”, “Савол беринг” “Кичик гуруҳларда 
ишлаш”, “Бурчаклар методи”, “Кубиклар” кабиларни санаб ўтиш мумкин. Бу методлар синфда ўрганиладиган 
мавзулар юзасидан муаммоли вазилатларни яратишга, мавзуни муҳокама қилиш асосида баҳс – мунозара 
орқали муаммо ечимини топишда яқиндан ёрдам беради. 
Интерфаол усуллардан фойдаланиб дарс ўтишда: 
 
Ўқувчилар топшириқни бажариш учун етарли билим, кўникма, малакаларга эга эканлигига ишонч 
ҳосил қилинг. 
 
Гуруҳларга бўлишда ўқувчиларга “тазйиқ” кўрсатманг. 
 
Ҳар қандай шароитда ҳам гуруҳлар билан илиқ муносабатда бўлинг, гуруҳ аъзоларини кузатинг. 
 
Жамоа бўлиб ўрганиш ёки муҳокама вақтидаги шовқинга кўникиш учун тайёргарлик кўринг. 
 
Баҳолаш ва мукофотлаш тизимингиз гуруҳлар ишларига қандай таъсир кўрсатиши ҳақида ўйлаб 
кўринг. 
 
Муваффақиятли гуруҳ иши учун гуруҳни рағбатлантириш йўлини ўйлаб кўринг (имкон 
даражасида). 
 
Гуруҳлар учун берилган вазифани бажаришга етарлича вақт беринг, бошқа гуруҳларга нисбатан 
вазифасини эртароқ бажарган гуруҳни банд қилиш йўлларини ўйлаб кўринг. 
 
Мустақил фикр ва ғояларни олқишланг. 
Бошланғич синф математика дарсларида интерфаол технологиялардан фойдаланиш бўйича умумий 
қоидалар қуйидагилар: 
1 – 
қоида: Синфдаги ҳамма ўқувчиларнинг технологик жараёнда фаол қатнашишларига эришиш керак. 
Бунинг учун ҳамма ўқувчи иштирок эта оладиган мавзуни ва унга мос методни танлаш керак бўлади. Ўйинлар 
ҳам шу асосда танланади, агар ролли ўйинлар ўйналса, ҳар бир ўқувчи ҳамма ролда бўлиб чиқиши учун ўйин 
бир неча марта такрорланади. 
2 – 
қоида: Интерфаол ўйин технологиялардан фойдаланиш учун ўқувчиларни психологик томондан 
тайёрлаш масаласига эътибор бериш керак. Чунки ҳамма ўқувчи ҳам дарсда фаол иштирок этишга, бирор ролга 
киришиш ва фикрини эркин билдиришга тайёр бўлавермайди. Уялиш, қисилиб–қимтиниш, одатдан ташқари 
вазиятдан чўчиш каби ҳолатлар юз бериши мумкин. Бунинг олдини олиш учун аввал кичик ҳажмдаги, қисқа 
вақтли машқлардан фойдаланиш, фаолликни рағбатлантириш ва ихтиёрийликдан кўра навбат билан иштирок 
этишни жорий қилиш керак бўлади. 
3 – 
қоида: Аслида интерфаол методлар кичик гуруҳлар билан ишлашда кўпроқ самара беради. Шунинг 
учун уларни 30 кишидан ортиқ бўлмаган ўқувчили синфларда ўтказиш мақсадга мувофиқ бўлади. Чунки 
ўқитишнинг сифати ўқувчилар сонига тескари пропорсионал боғлиқ бўлиши мумкин. Ҳар бир ўқувчи фикрини 
эшитиш, ҳар бирини фаолиятга жалб қилиш, ҳар бир ўқувчининг ҳаракатларини кузатиб бориш учун синфда 
ўқувчилар жуда кўп бўлмагани маъқул. Хонада ўқитувчи томонидан кичик гуруҳлар атрофида айланиб юруш 
учун, эркин ҳаракатланиш учун етарли кенглик ҳам бўлиши керак. 
4 – 
қоида: Синф хонасини ҳам алоҳида тайёрлаш керак. Кичик гуруҳлар учун стол ва парталарни 
бирлаштириш, уларни номерлаш ва номлаш, атрофда жой алмаштириш, ижодий ишлаш учун етарли 
йўлкаларни қолдириш керак. Агар доска ва “саҳна” да ишлаш керак бўлса, стуллар доскага қаратиб ёки ярим 
қаратиб қўйилади, ўқувчиларнинг доскага орқа ўгириб ўтириши нотўғри ҳисобланади. Ўйин учун ва метод 
учун керакли ҳамма жиҳозлар олдиндан ўқитувчи томонидан, керак бўлса, ўқувчилар иштирокида тайёрланади. 
412 

---

5 – 
қоида: Методнинг моҳияти ва ўйиннинг қоидалари аввал яхшилаб тушунтирилиши ва ҳамма 
шартлар олдиндан айтиб, келишиб олиниши керак. Масалан, гуруҳда ишланса, гуруҳнинг вазифалари, 
натижаларни эълон қилиш шакли, ҳар бир иш тури учун ажратиладиган вақт, баҳо мезонлари эълон қилинади. 
Демак, ҳар бир ўқувчи ўзининг вазифасини аниқ билган ва уни бажаришга психологик жиҳатдан тайёр бўлиши 
керак. Яна бир масалага алоҳида эътибор бериш керакки, ҳар қандай фикр – мулоҳаза, таклифни сабр билан 
эшитиш, бир–бирини ҳурмат қилиш ва баҳамжиҳат бўлиб ишлашга ҳам келишилади ва ўрганиб борилади. 
6 – 
қоида: ўқувчиларга вазифаларни ва ролларни тақсимлаш, ўқувчиларни гуруҳларга ажратиш 
масаласига эътибор билан қараш керак. Агар фақат ўқувчилар ихтиёрига қўйиб берилса, гуруҳлар таркиби 
доимий бир хил бўлиб қолади, ўйинда эса фақат дадилроқ, фаол ва қизиқувчан ўқувчилар иштирок этади ва 
уятчан, суст ўқувчилар четда қолади. Гуруҳда ҳам айрим ўқувчилар доимий лидер бўлиб, баъзи ўқувчиларнинг 
деярли иштироки сезилмай қолади. Шунинг учун ҳам танлов тасодифий бўлишига ҳаракат қилиш керак. 
Масалан: ўқувчилар орқаси ўгирилган жетонларни олиб, улардаги расм, номер ёки ранг бўйича гуруҳларга 
ажратилади, роллар эса, конверт ичига солиниб, танлаб олиниши мумкин бўлади.
413 

---