Тошкент “транспорт ва логистика: республика транспорт-транзит салоҳиятини ривожлантиришда рақамлитехнологиялар”

 
Abduqodirov Sardor Asqar o‘g‘li 
Toshkent davlat transport universiteti 
assistent 
Butunov Dilmurod Baxodirovich 
Toshkent davlat transport universiteti 
PhD, dotsent 
 
POYEZDLAR HARAKATI GRAFIGIDAGI KECHIKISHLAR 
SABABLARI TAHLILI 
 
“O‘TY” AJ temir yo‘l transporti duch keladigan zamonaviy yuk 
tashish muammolaridan biri vagonlarni jo‘nash stantsiyasidan belgilan-
gan stantsiyagacha harakatlanishining past tezligidir. Yuklarni tashish 
qoidalari faqat etkazib berishning maksimal tezligini belgilaydi, agar 
bajarilmasa, tovarlarni etkazib berish uchun javobgarlik mavjud. 
 
Temir yo‘l transportida poyezdlar harakati ko‘plab tasodifiy 
omillar ta’siriga bog‘liq. Shunday qilib tasodifiy omillar poyezdlarning 
parametrlari, atrof-muhit sharoitlari, lokomotivlarning texnik holati va 
boshqalar poyezdlar harakati vaqtini grafikdan kechikishiga olib keladi. 
Bundan tashqari, poyezdlar harakati uzoq kechikishlariga olib keladigan 
tasodifiy omillarga bog‘liq [1-2].
Poyezdlar kechikishining asosiy sabablari, yo‘l qurilmalari, elektr 
ta’minoti, signalizatsiya tizimlari, poyezdlar va vagonlarning to‘liq 
ishdan chiqishi, ularning tezlikni cheklash, infratuzilmani ta’mirlash va 
texnik xizmat ko‘rsatishda ifodalangan qisman ishdan chiqishi, xodim-
larning xatolari, temir yo‘l transporti ishiga ruxsatsiz aralashish; 
texnogen va tabiiy xarakterdagi favqulodda vaziyatlar, shuningdek, 
boshqa 
poyezdlarning 
oqimdagi 
kechikishi 
tufayli 
ikkilamchi 
kechikishlardir.
Natijada yuzaga kelgan texnik va texnologik nosozliklar eksplua-
tatsiya ishlarida sezilarli uzilishlar, yuk va yo‘lovchi poyezdlari 
harakatining kechikishiga olib keladi. Ushbu holatlar o‘z navbatida, 
katta iqtisodiy yo‘qotishlarga olib keladi. Ushbu muammoni hal qilish 
grafikning qat’iy belgilangan shartlari asosida yuklarni grafik bo‘yicha 

---

963 
tashish texnologiyasini ishlab chiqish orqali erishish mumkin. Ma’lum 
bir vaqtda poyezdlarning belgilangan stansiyaga etib kelishini ta’minlash 
uchun texnik vositalarning ishonchliligini oshirish yoki poyezdlar 
aylanish grafigiga etarli vaqt zaxiralarini kiritish mumkin. Shu bilan 
birga, zaxiralarning etarli bo‘lmagan miqdori korxonalarning texnologik 
jarayonlarida uzilishlar, transport vositalarini egallash paytida ziddiyatli 
vaziyatlar va sezilarli ikkinchi darajali kechikishlarni keltirib chiqarishi 
mumkin. Haddan tashqari lokomotivlar, lokomotiv brigadalari, vagonlar, 
stansiya yo‘llaridan foydalanish ko‘rsatkichlarining kamayishiga 
shuningdek, yuk tashish qobiliyatining pasayishiga olib keladi [3, 4]. 
Ma’lum bir vaqtda poyezdlarning belgilangan stansiyaga etib keli-
shini ta’minlash uchun texnik vositalarning ishonchliligini va xodimlarni 
tayyorlash sifatini oshirish yoki poyezdlar aylanish grafikiga etarli vaqt 
zaxiralarini kiritish mumkin. Shu bilan birga, zaxiralarning etarli bo‘l-
magan miqdori korxonalarning texnologik jarayonlarida uzilishlar, 
transport vositalarini egallash paytida ziddiyatli vaziyatlar va sezilarli 
ikkinchi darajali kechikishlarni keltirib chiqarishi mumkin. Haddan tash-
qari zaxiradagi lokomotivlar, lokomotiv brigadalari, vagonlar, stansiya 
yo‘llaridan foydalanish ko‘rsatkichlarining kamayishiga, shuningdek, 
peregonlarni o‘tkazish qobiliyatining pasayishiga olib keladi [5].
Yuk poyezdlarni harakat grafigi bo‘yicha kechikishlariga ta’sir 
ko‘rsatadigan bir qancha omillar mavjud. Yuk poyezdlari asosan oraliq 
stansiyalarda to‘xtash, peregonlardagi harakati va texnik stansiyalarda 
poyezdlar tuzish rejalarini buzilishidagi vaqtlar kechikishiga ta’sir 
ko‘rsatadi [6]. Yuk poyezdlarini oraliq, texnik stansiyalar va 
peregondagi kechikishlariga ta’sir ko‘rsatuvchi holati 1-rasmda 
ko‘rsatilgan. 

---

964 
Texnik stansiyalar
Oraliq stansiyalar
Texnik stansiyada to’xtash 
vaqti
Peregondagi kechikish 
vaqti
Oraliq stansiyada to’xtash 
vatqi
A
B
D
Texnik stansiyada qabul qilish 
yo’llarini bandligi