A. Y. Pentin Xalqaro tadqiqotlarda o‘quvchilarning tabiiy fanlar bo‘yicha savodxonligini baholash Tabiiy yo‘nalishdagi fan

Ushbu tadqiqot otlar vaqt o‘tishi bilan qanday 
rivojlanganligini bilib olishga yordam beradimi?
Ha yoki Yo‘q?
Turli davrlarda yashagan otlarning sonini taqqoslash
Ha / Yo‘q
50–40 mln yil avval yashagan otning ajdodlariga 
tegishli bo‘lgan skeletlarni tadqiq etish
Ha / Yo‘q
Baholash mezoni
Agar o‘quvchilar quyidagi ketma-ketlikdagi ikkita to‘g‘ri javobni belgilashsa, javob to‘liq 
qabul qilinadi (1 ball): Yo‘q, Ha. Javob yo‘q yoki boshqa javoblar bo‘lsa, qabul qilinmaydi 
(0 ball).
Mazkur topshiriq o‘quvchilarning ilmiy tadqiqotlarni loyihalash va baholash
kompetensiyasini baholashga qaratilgan.

---

– 104 –
3-savol
Quyidagi fikrlarning qaysi biri evolutsiya ning 
ilmiy nazariyasini ta’riflash uchun eng muvofiqdir?
А Nazariyaga ishonib bo‘lmaydi, chunki turlarning o‘zgarishini ko‘rib 
bo‘lmaydi
В Evolutsiya nazariyasini hayvonlarga qo‘llasa bo‘ladi, ammo odamlarga 
emas
C Hozirgi kunda evolutsiya ko‘plab dalillarga asoslangan ilmiy nazariyadir
D Evolutsiya ilmiy tajribalar yo‘li bilan haqiqiyligi isbotlangan nazariyadir
Baholash mezoni
Agar o‘quvchilar “C Hozirgi kunda evolutsiya ko‘plab dalillarga asoslangan ilmiy 
nazariyadir” degan variantni belgilasa, javob to‘liq qabul qilinadi (1 ball). Javob yo‘q yoki 
boshqa javoblar belgilangan bo‘lsa, qabul qilinmaydi (0 ball). 
Mazkur savol o‘quvchilarning hodisalarni ilmiy jihatdan tushuntirish kompetensiyasini 
baholashga qaratilgan.
4-savol
Quyidagi ma’lumotlarga qanchalik darajada qiziqasiz?
Har bir qatorda faqat bitta katakchani belgilang.
Juda 
qiziq
Qiziq
Unchalik 
qiziq emas
Qiziq 
emas
a) Qazilma holdagi organizmlarni 
qanday aniqlash mumkinigini 
bilish
1
2
3
4
b) Evolutsiya nazariyasining 
yaratilishi haqida ko‘proq bilish
1
2
3
4
c) Hozirgi zamon otining 
evolutsiyasini yaxshiroq 
tushunish
1
2
3
4
Mazkur topshiriq o‘quvchilarning tabiiy fanlarga bo‘lgan munosabati, ya’ni fanga
qiziqishini aniqlashga qaratilgan.

---

– 105 –
E
ng zamonaviy avtomobillarga katalitik konverter o‘rnatilgan bo‘lib, u avto-
mobildan chiqayotgan chiqindi gazlarning odamlarga va atrof-muhitga zararini 
kamaytiradi.
Zararli gazlarning 90% ga yaqini zarari yanada kamroq bo‘lgan gazlarga aylantiriladi. 
Quyida konverterga kiradigan ba’zi gazlar va undan gazlarning qanday chiqishi ko‘rsatilgan.
1-savol
Yuqorida berilgan rasmdagi ma’lumotlardan foydalanib, katalitik konverter 
chiqindi gazlarning zararini qanday qilib kamaytirishiga 
misol
keltiring.
_____________________________________________________________
____________________________________________________________________
Baholash mezoni
Agar o‘quvchilar o‘z javoblarida uglerod monoksidi yoki azot oksidlarining boshqa 
birikmalarga aylanishini qayd etishsa, 
javob to‘liq qabul qilinadi (1 ball). 
To‘g‘ri javoblar 
quyidagicha bo‘lishi mumkin:
►
uglerod monoksidi 
karbonat angidridga aylanadi;
► 
azot oksidlari azotga aylanadi;
► 
u zararli tutunlarni zararli bo‘lmagan tutunlarga aylantiradi. Masalan, CO ni CO
2 
ga 
(90%). Karbonat angidrid va azot uglerod monoksidi azot oksidi kabi zararli emas.
Javob yo‘q yoki boshqa javoblar 
qabul qilinmaydi
.
Noto‘g‘ri javoblar quyidagicha bo‘lishi 
mumkin: 
► 
gazlarning zarari kamayadi;
► 
u uglerod monoksidi va azot oksidlarini tozalaydi.