О. Mavlonov, Т. Tilavov, В. Aminov biologiya

uzoq muddatli
bo‘ ladi. Uzoq muddatli xotirada ta’sir izi uzoq yillar, ba’zan umrbod 
saqlanib qoladi. Bitta narsani qayta-qayta takrorlash, reja, sxema va jadvallardan 
foydalanish, konspekt va referat tuzish, laboratoriya hamda amaliy mashg‘ ulotlarni 
mustaqil bajarish esda saqlab qolishga yordam beradi, xotirani yaxshilavdi.
Topshiriqlarga javob yozing va javobingizni tekshirib ko‘ ring:
1. Tushunchalarni tartib bilan joylashtirib, «xotira»ga tavsif bering: A - esda saqlab 
qolinishi, В - qayta hosil qilinishi, D - shaxsiy tajribaning to‘planib borishi.
2. Nimani va qanday qilib eslab qolinishiga ko‘ ra xotira turlari va ular uchun xos 
xususiyatiarni juftlab yozing: A - harakat xotirasi, В - obrazli xotira, 
D 
- hissiy 
xotira, E - og‘zaki xotira; 1 - o'qilgan va eshitilgan narsalar, voqea va hodisalarni 
esda saqlab qolish, 
2
- odam qiyofasi, musiqa ohangi, narsalar hidi va mazasini 
eslab qolish, 3 - raqsga tushish, yozish, sport mashqlarini, transport haydashni eslab 
qolish, 4 - o‘z boshidan kediirganlarini eslab qolish.
3. Esda saqlanish xususiyati va ta’sir izining saqlanish muddatiga binoan xotira xillari 
va ular uchun xos xususiyatlarni juftlab yozing: A - ixtiyoriy xotira, В - ixtiyorsiz 
xotira, D - uzoq muddatli xotira, E - qisqa muddatli xotira; 1 - voqea yoki narsaning 
esda saqlab qolinishi maxsus metodlardan foydalanish bilan bog‘ liq, 
2
- odamning 
xohishiga bog'liq bo'lmaydi, 3 - ta’sir izi uzoq saqlanmaydi, 4 - ta’sir izi uzoq, 
ba’zan umrbod saqlanib qoladi.
0 ‘ylab javob bering:
1. Ayrim hollarda avtohalokatga uchragan kishining xotirasi buzilib, o‘zining kim 
ekanligini unutib qo‘yadi Buning sababini tushuntiring.
2. Xotiraning ixtiyoriy va ixtiyorsiz shakllari mavjud. Bog‘cha, kichik maktab yoshidagi 
bolalar va katta yoshdagi odamlarda xotiraning qaysi biri ustunlik qilishi mumkin?
151

---

50-§. Uyqu va uning ahamiyati
Uyquning ahamiyati. 
Ishlab charchagan odam kuch to‘ plashi, normal hayot 
faoliyatini davom ettirishi uchun uxlab dam olishi lozim. Odam hayotining uchdan 
bir qismi uyquda o‘ tadi. Uyqusizlik og'ir psixik kasallikka olib keladi. Tajribada it 
ovqatsiz 20-25 kun, uyqusiz 10-12 kun yashagan,
Uyquning tavsifi. 
Uyqu -
organizmning atrof-muhitga reaksiyasining pasayishi 
bilan bog‘ liq tabiiy fiziologik holat, Uyqu - siklli hodisa. Odatdagi 7 -8 soatli uyqu 
4 -5 sikldan iborat. Uyquning har bir sikli esa sekin va tez uyqu bosqichlaridan 
iborat. Odam uyqusi sekin uyqu fazasidan boshlanadi. Bu fazada nafas olish, tomir 
urishi, ko‘z harakati sekinlashadi, moddalar almashinuvi va tana harorati pasayadi, 
muskullar bo‘ shashadi. Tez uyqu uxlagandan 1-1,5 soat keyin boshlanib, 10-15 
minut davom etadi, keyin yana sekin uyqu bilan almashinadi. Tez uyqu fazasida 
odam tez-tez va chuqur nafas ola boshlaydi, ichki organlar faoliyati kuchayadi, 
ayrim muskullar qisqarishi tufayli ko‘z, qo‘ l va oyoqlar harakatga keladi. Odam 
tush ko‘ra boshlaydi va ko‘ zlari xuddi film ko'rayotgandek harakatlanib turadi. Tez 
uyquda odam fantaziyaga boy tush ko‘radi.