Microsoft Word педагогика тарихы кейинги вартант

Kúnxoja Ibrayım ulınıń 
qaraqalpaq xalqınıń tariyxında jámiyetlik-
pedagogikalıq pikirlerdiń rawajlanıwında úlken ornı bar. Ol X1X ásirdegi 

---

qaraqalpaq shayırlarınıń ustazı esaplanadı. Onda
ǵ
ı kóregenlik hám danalıqtı
Jiyrenshe sheshenge teńeydi. 
Kúnxoja (1799-1880) Ámiwdár’yanıń quyarlı
ǵ
ında
ǵ
ı Jańadár’ya awılında 
tuwıl
ǵ
an. Baslawısh tálimdi awılında
ǵ
ı mektep-meshitte alıp, keyinshelik 
Qaraqum iyshan medresesinde oqı
ǵ
an. Bolashaq demokrat shayır medresede 
tábi
ǵ
ıy hám diniy pánlerden tálim alıw menen birge Nawayı, Fizuliy, Bedil sıyaqlı 
shı
ǵ
ıs oyshıllarınıń progressiv ideyaları menen tanısıp bar
ǵ
an. Jetimlik hám 
joqshılıqlardıń qıyınshılıqlarına qaramay oqıwın aqırına jetkizgen hám keyinshelik 
ustazlıq etip bala oqıtqan. Qıssaxanlıq penen shu
ǵ
ıllan
ǵ
an, kóp izleniwi 
nátiyjesinde belgili shayır dárejesine ósip jetilisken. 
Ol jasa
ǵ
an dáwirde qaraqalpaq xalqınıń mádeniy-ekonomikalıq turmısı o
ǵ
ada 
ayanıshlı edi. Bu
ǵ
an tózbegen xalıq 1827 jılı Aydos biy basshılı
ǵ
ında
ǵ
ı xalıq 
azatlıq kóterilisin keltirip shı
ǵ
ardı. Usınday ádalatsızlıqlar
ǵ
a shıdama
ǵ
an shayır 
«Kel-kel xoja elińe», «Aydos biy keshti álemnen, «Xojam sa
ǵ
an ne boldı» atlı 
qosıqların jazadı. 
Eldegi joqshılıq saldarınan jetimlerdiń kóbeyip ketkenligin, olar
ǵ
a xalıq hám 
xanlıq tárepinen járdem kerekligin aytıp, «Jetimniń haqın jep qoyma», «Aq 
Mamıtım haq ber dese qaytıp ber» h.t.b. qosıqların dóretedi. 
Turmıstıń 
ǵ
alma 
ǵ
alı menen qońsı qazaq eliniń Aqtóbe átirapında
ǵ
ı «Dońız 
taw» awılına barıp, mektep ashadı hám balalar
ǵ
a tálim-tárbiya beredi. Bul óz 
gezeginde Kúnxojanıń pedagogikalıq sheberliginiń artıp, tálim-tárbiyalıq 
pikirleriniń rawajlanıwına óziniń tásirin tiygizgen. Ol qazaqtıń Aqmeshit, Aqtóbe, 
Qızılorda h.t.b. jerlerinde qazaq xalqın aralap, jámiyetlik turmıs tárizleri menen 
tanısadı, qońsılas túrkmen elinde boladı. Kúnxoja onla
ǵ
an jıl dawamında áyyemgi 
civilizaciya mákanı bol
ǵ
an Xorezmniń paytaxtı Xiywa qalasında jasap, talap 
isleydi. Ol jerde Xiywa xanı Mádeminniń sazende baqsılardı jıynap, kórik-tańlaw 
ótkergeni, Kúnxojanıń sol tańlaw
ǵ
a qatınasqanı xan sarayınıń ishki turmısı menen 

---

tanısıwına, puqara xalıqtıń awır turmısın jırlawshı baqsılar
ǵ
a xannıń jek 
kóriwshilik kóz-qarasları onı qattı oylandıradı hám óziniń «Umıtpaspan», «Túye 
ekenseń» h.t.b. qosıqlarınıń jazılıwına sebepshi boladı. Shayır Qaraqalpaqstannıń 
Rossiya soramına ótkennen keyinde jeti jıl ómir súredi. Bulardıń barlı
ǵ
ı 
Kúnxojanıń jámiyetlik-pedagogikalıq kóz-qaraslarınıń demokratiyalıq mazmun
ǵ
a 
iye bolıwına belgili dárejede óz tásirin tiygizedi. 
Kúnxoja óz shı
ǵ
armalarında tálim-tárbiya máselelerine úlken dıqqat qaratadı. 
Shayır «Meniń balam», «Balam ólgende» t.b. qosıqlarında tárbiyanıń qaysı túri 
bolsada onı balalar
ǵ
a jaslayınan beriw kerek ekenligin násiyatlaydı. Adamlardıń 
xarakteri, minez-qulqı olardıń jaslayınan al
ǵ
an tárbiyasına baylanıslı dep túsinedi. 
Onıń «Sók sanar», «Izimbet», «Berman qara», «Kirerseń», «Kim ediń», 
«Jaylawım», «Malım barda», «Sergizdan» h.t.b. qosıqlarında insannıń tárbiyası, 
onıń turmıs abadanlı
ǵ
ı, ádep-ikramlı
ǵ
ı, mártligi, tuwrı sózligi t.b. kámil insan 
kelbetin qáliplestiriw máseleleri jatadı. Juwmaqlap aytqanda Kúnxojanıń tálim-
tárbiyalıq kóz-qaraslarınan házirgi úzliksiz tálim sistemasında paydalanıw júdá 
úlken áhmiyetke iye.