Sabirova rixsi abdukadirovna yuldashev nosirjon muxam edjanovich

Xenodezoksixolat kislota
0 ‘ t kislotalari — xolesterolning unumlari bo‘ lib, 17-holatda besh 
uglerodli yon zanjirga ega va karboksil g ‘ ruh bilan yakunlanadi. 
Odam organizmida ikkita o ‘ t kislota sintezlanadi: holat - 3-, 7- va 
12-holatlarda uchta va xenodezoksiholat - 3- va 7-holatlarda ikkita 
gidroksil g ‘ ruhini saqlaydi. Bu o ‘ t kislotalarining karboksil g ‘ ruhlari 
pK ~ 6 ga ega b o‘ lganligi uchun ichakda pH ning fiziologik
qiymatlarida to ‘ liq 
dissotsiatsiyaga 
uchramaydi 
va 
samarali 
emulgator bo‘ lib hisoblanmaydi. 0 ‘ t kislotalarining emulgatorlik 
xususiyati jigarda konyugatsiya reaksiyasi hisobiga ortadi, bunda o ‘ t 
kislotalar karboksil g ‘ ruhiga ichak shirasi pHda to‘ liq ionlashgan 
taurin yoki glitsin birikadi. Bu hosilalar — konyugirlangan o ‘ t
121

---

kislotalari — ionlangan shaklda boMadi va shuning uchun 
o ‘t 
kislotalari
deb ataladi. Aynan bular ichakda yog'lam ing asosiy 
emulgatorlari hisoblanadi.
6.4. YogM arning oziqlanishdagi ahamiyati
Y o g ‘ lar 
organizm 
massasining 
15 
%
ini 
tashkil 
etadi. 
Organizmdagi y o g ‘ lar ikki g ‘ ruhga boMinadi: rezerv (zaxira) yogMar 
va sitoplazmatik yogMar. Zaxira y o g ’ lar tez almashinish xossasiga 
ega va ulaming tarkibi iste’ mol qilinayotgan oziqa y o g ia r tarkibiga 
b o g ‘ liq. Aksincha, sitoplazmatik y o g ia r uzoq vaqt och qolganda 
ham tarkibi deyarli o ‘ zgarmaydi, ulami asosan membranalarga 
kiradigan yogMar tashkil qiladi.
Vazni 70 kg b o ig a n odam kuniga 90 g o ‘ simlik va hayvonot 
yogMarini iste’ mol qiladi. Y o g ‘ larga boMgan ehtiyoj odam faoliyatiga 
b o g iiq . Energetik manba sifatida 1 g yog" oksidlanib, 38,9 kJ (9,3 
kkal) hosil qilsa, 1 g uglevod va 1 g oqsil faqat 1 7,2 kJ (4,1 kkal) 
hosil qiladi.
YogU am in g hazmlanishi. Y o g ’ lar ogeiz boshlig‘ ida hazm 
boMmaydi. Luqma m e’ daga tushadi va u yerda kislotali muhit yuqori 
b o ig a n lig i uchun yogMar parchalanmaydi. Lipaza uchun optimal 
muhitpH5,5-7,5. G o ‘ daklaroshqozonidayogMarparchalanadi, chunki 
ular iste’ mol qilgan yogMar sut y o g ‘ lari boMib, ular emulsiyalangan 
holatda hamda sut oshqozondagi kislotani b og‘ lab, muhitni kuchsiz 
ishqoriy tomonga siljitadi. Shuning uchun g o ‘ dak me'dasida lipaza 
fermenti ishlab chiqiladi va u sut tarkibidagi yogMami parchalaydi. 
Oshqozonda y o g ‘ larning ma’ lum qismi “ til lipazasi” ta’ sirida 
gidrolizlanadi. Bu ferment til dorsal yuzasidagi bezlarda sintezlanadi 
va oshqozon shirasi pH kislotaliligiga chidamli. Shuning uchun 
u oshqozonda y o g ‘ larga 1-2 soat davomida ta’sir etadi. Lekin bu 
lipaza y o g ‘ larning hazmlanishida katta odamlarda k o‘ p ahamiyatga 
ega emas.
Katta yoshdagi odamlarda yogMar, asosan, ingichka ichakda 
parchalanadi. M e ’ da osti bezining shirasi o ‘ n ikki barmoqli ichakka 
quyiladi va uning tarkibida lipaza fermenti bordir. Bu fermentning 
ta’ sir etishi uchun quyidagi sharoitlar boMishi zarur: ichak shirasidagi 
muhit kuchsiz 
ishqoriy boMmoqligi; yogMar emulsiyalangan
122

---

holatda b oiish i lozim. Pankreatik shira tarkibidagi bikarbonatlar 
oshqozondan tushgan xlorid kislotani neytrallaydi. Pankreatik lipaza 
uchun optimal 
p H ~ 8
oshqozondan tushayotgan kislotani oshqozon 
osti bezi shirasi tarkibida ajraladigan bikarbonat bilan neytrallash 
orqali amalga oshiriladi:
H ’ + H C O , — ► h , c o 3— > h
2
o
+ c o 2t
Ajralayotgan karbonat angidrid ingichka ichakdagi moddalaming 
siljishiga imkon beradi.
Pankreatik lipaza ichak bo‘ shlig‘ iga kolipazaoqsili bilan birgalikda 
ajraladi. Kolipaza ichak bo‘ shlig‘ iga faol bo‘ lmagan holatda tushadi 
va qisman proteoliz y o ‘ li orqali faol shaklga aylanadi. Kolipaza 
o ‘ zining gidrofob domeni bilan emulsiyalangan y o g ‘ mitsellalari 
yuzasiga bogianadi. Molekulaning boshqa qismi pankreatik lipaza 
konformatsiyasini o ‘ zgartiradi, natijada fermentning aktiv markazi 
o ‘ z substratlari - y o g ‘ molekulalariga maksimal yaqinlashadi, 
shuning uchun y o g ‘ ning gidroliz reaksiyasi keskin ortadi.
Jigar o ‘ z navbatida kuchli emulgator - safroni o ‘ n ikki barmoqli 
ichakka quyadi.
0 ‘ t kislotalarining ta’siri:
y o g ‘ va suvning yuzasi(sirti)ni tarang kuchini pasaytirib, 
y o g ‘ lami emulsiyaga (mayda tomchi shakli) aylantiradi; 
lipaza fermentini faollaydi;
o ‘ t kislota y o g ‘ kislota va monoglitserid bilan mitsellalar 
kompleksi hosil qilib, ulaming so'rilishiga imkoniyat yaratadi.
Emulsiyalanish ichak peristaltikasini oshiradi,
Ovqat oshqozon, so‘ ngra ichakka tushgandan so‘ ng ingichka 
ichak shilliq qavati hujayralari qonga peptid gormon