Sabirova rixsi abdukadirovna yuldashev nosirjon muxam edjanovich

Keton tanalari 
(jigar) 
f  
Qonga
11.1-rasm.
Qon bilan tashiladigan va energiya m anbayi bo‘ lgan
asosiy m oddalar
Aralash tarkibli ovqat iste’mol qilgan vaqtdan taxminan 2 soat 
o‘tgach uglevodlar hazmlanishi, 4-5 soatdan so‘ng esa oqsillar va 
yo g ‘ laming hazmlanishi yakunlanadi. Bu ovqat hazm qilish davri 
(absorbtiv davr) hisoblanadi. Undan so‘ng postabsorbtiv davr 
boshlanadi. Odam 3 mahal ovqatlanganda ovqat hazm qilishga 
sarflanadigan umumiy vaqt sutkasiga 10-15 soatni tashkil etadi. 
Energiya sarfi esa 24 soat mobaynida uzluksiz kechadi (faqat tungi
Qonga
ft
°v o d !a rie 
Glyukoza^
Jigar glikogeni 
jigarda I ' \ v yog‘ to'qimasida
. — ►
. Lipopro- — ^.Zaxiralangan___y o e " kis-_
y o g Ian 
t e i n l a r y o g H a r i ^
y o g 'la r
lo L la r i
tf 
i
Qonga 
Qonga
300

---

uyqu vaqtida biroz pasayadi). Shu sababli ovqat hazm qilish vaqtida 
energiya manbayi bo‘ lgan moddalaming bir qismi postabsorbtiv 
davrda foydalanish uchun zaxira holida to‘planadi (11.2-rasm).
Hazm mahsulotlarining 
so'rilishi
2 \ Glikogenva 
yog'larsintezi
/
hamda 
zaxiralanishi
Glyukoza, 
yog' kislotalari
1 ^ ADF^
Jlsh bajarish
‘ ATF 
CO„ H,Q
11.2-rasm.
EnergiyamanbaviboMgan m oddalardanfoydalanish 
yo ‘ lIari: 
1,2 - absorbtiv davrda; 3 - postabsorbtiv davrda; 4 - 
doimiy ravishda (ochlik davrida glyukoza asosan nerv to‘qimasi 
tomonidan ishlatiladi, qolgan to‘qim alar esa bu davrda asosan 
yo g ‘ kislotalarini iste’mol qiladi)
Zaxiralanish jarayoni ovqat qabul qilgandan so‘ng boshlanadi va 
ovqat hazm qilish davri tugashi bilan y ig ‘ ilgan zaxiralar sarflana 
boshlaydi.
Bir davrdan ikkinchi davrga o‘tishda metabolizmda jid d iy 
o‘zgarishlar sodir bo‘ ladi: birinchi davr uchun uglevodlar va 
yo g iam in g depolanishi hamda glyukozadan asosiy energiya 
manbayi sifatida foydalanish xos bo‘ lsa, ikkinchi davr uchun 
uglevod va y o g ‘ zaxiralarining safarbarlanishi, yo g ‘ lar va shuningdek 
aminokislotalardan energiya manbayi sifatida foydalanish xosdir.
Odam kuniga 3 mahal ovqatlanadigan bo‘ lsa mos ravishda 
sutkasiga 3 marta rejim almashishi ro‘y beradi. Kunduzi ovqat qabul 
qilish oraIig‘ i atigi 5-6 soatni tashkil etgani uchun yuqoridagi ikki 
davming almashinishi yaqqol ifodalangan b o im ayd i, navbatdagi 
ovqat qabuligacha postabsorbtiv davr boshlanishga arang ulg‘radi. 
Tipik postabsorbtiv davr ertalab och qoringa kuzatiladi, bunda kechki 
ovqat qabul qilgan vaqtdan so‘ng taxminan 10 soat o ‘tgan bo‘ lishi
301

---

kerak. G erm aniyalikbuyuk faylasuf E. Kantning ovqatlanish ritmi 
ikki davr alm ashinuvining yanada aniq ifodalangan manzarasini 
beradi: u sutkasiga 1 marta ovqatlangan. 1 sutka mobaynida 
glikogen zaxirasi butunlay tugaydi, bunda glyukoneogenez jarayoni 
glyukozaning yagona m anbayiga aylanadi, glyukozani asosan 
nerv hujayralari ishlatadi, boshqa to‘qim alar esa ochlik davrida 
yo g ‘ kislotalari va keton tanachalaridan energiya manbayi sifatida 
foydalanadi.
Jigar, yo g ‘ to‘qim asi va mushaklar energiya manbayi bo‘ lgan 
moddalami zaxiralash va safarbar etish davrlarining almashinuvi 
bilan uzviy bogMiq bo‘ lgan a ’zolardir (11.3-rasm).