O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirlig1 T. A. Otaqo‘ziyev, E. T. Otaqo‘ziyev bog‘lovchi

Alit — portlandsem entning yuqori m ustahkam ligi, tez qotuv-
chanligi va boshqa qator xossalarini ta ’m in lovch i klinkerning
m uhim silikat mineralidir. U n ing m iqdori klinker tarkibida 4 5 —
80%. H ozirgi kunda uni uch kalsiy silikatning kam m iqdordagi
M gO , A 120 3, P20 5, Cr20 3 va boshqalar bilan qattiq eritmasi deb
hisoblanadi. C,S tarkibida bu m oddalam ing miqdori kam bo'lishiga
(2 —4%) qaramay, ular C 3S ning tarkibiy tuzilishi va xossalariga
m a’lum darajada ta ’sir k o ‘rsatadi.
Shunday qilib, laboratoriya sharoitida toza kim yoviy k om p o-
nentlardan tayyorlangan u ch kalsiy silikat bilan sanoat m iqyosida
yoki laboratoriya sharoitida tabiiy xom ashyolardan hosil bo'lgan
sem ent klinkeridagi alit farqini albatta bilish kerak. C 3S uchta
p olim orf m odifikatsiyalarda uchraydi. T oza C 3S odatda tiriklin
form asida kristallanadi, q o ‘shim chalar esa uni m onoklin, b a’zan
tiriklin tarkibiy tuzilishga (sem entlarda) o ‘tkazadi.
Alit kristallar odatda oltiyoqlik yoki t o ‘g ‘riburchak shaklda
bo'ladi. U n ing zichligi 3,15 g /sm 3. Toza C 3S 1200— 1250°C dan
1900—2070°C gacha harorat oralig‘ida barqaror b o ‘ladi. Bu
haroratdan pastda C 3S—C 2S va CaO ga parchalanadi. 2070°C dan
yuqorida esa C 3S eriydi. Pastki issiqlik chegarasi amaliy ahamiyatga
ega, chunki klinker sanoat pechida sovish zonasiga o ‘tib sovi-
yotganda bir oz vaqt 1200— 1250°C chegarada turib qoladi, bu esa
C 3S ning parchalanishiga olib keladi va klinker sifatini y o m o n -
lashtiradi. O datdagi haroratlarda o ‘ta sov ish sababli klinker
parchalanm aydi.
Portlandsem entning m ustahkam ligiga va boshqa xossalariga
klinkerdagi alit kristallarining shakli (o'lch am i, klinker b o ‘ylab