1- mavzu. Kirish. Areal lingvistikaning maqsad va vazifalari

u
, и ~ 
i:
↔ ы ~ 
ї:
unlilari 
konvergensiyaga uchragan. Ular ham kartada izohlar bilan beriladi. 
Innovatsion markazni aniqlash
. Bu tamoyil, albatta, til tarixi bilan 
bog‘langan. U yoki bu izoglossaning paydo bo‘lish nuqtasini aniqlashda til 
tarixi faktlariga tayaniladi. Ma’lumki, qadimgi turkiy tilda й 
~ j // 
дж
~ ž
paralleli bo‘lmagan. Hozirgi qipchoq shevalarida va ba’zi turkiy tillarda so‘z 
boshida дж 
~ ž 
undoshining paydo bo‘lishi keyingi hodisadir. O‘zbek 
shevalarida “дж
 ~ ž”
lashish o‘rnida “й
 ~ j”
lashish (qipchoq lahjasi shevalarida 
джaxшь
~ 
žaxšї 
o‘rnnida 
йaxшь
~ 
jaxšї
) varianti paydo bo‘lmoqda hamda u 
tobora kengroq tarqalmoqda. Ko‘rinadiki, й ~ 
j
undoshining innovatsion nuqtasi 
qadimgi turkiy til bo‘lgan. Hozirgi singarmonizmni yo‘qotgan shevalar ham 
qadimda singarmonizmli bo‘lgan. Bunda ham innovatsiya nuqtasi sifatida 
qadimgi turkiy til qatnashadi. 
Til substratlari ta’sirini aniqlash
. Substrat hokim til yoki shevaning 
qoldiqlari bo‘lib, muayyan hududda uning elementlari qolgan bo‘ladi. Masalan, 
hozirgi Xorazm shevalarida “Avesto” tilining substratlarini uchratish mumkin, 
jumladan, Xorazm (Hvairizm), Asfandiyor (Spandudota), Bahrom (Varxram). 
O‘zbek va tojik shevalari interferensiyasi sharoitida tojik shevalariga xos 

---

xususiyatlar shu shevalarda saqlanib qoladi. Bu substratlar ham izohlar bilan 
kartalarda aks ettiriladi. 
O‘zlashtirish uchun savollar: 
1. O‘zbek shevalari qaysi metodlarda o‘rganib kelingan? 
2. Lingvistik geografiya metodining tub mohiyati nimadan iborat? 
3. Til va sheva faktlarini sharhlash nima? 
4. Interferensiya hodisasini qanday tushunasiz? 
5. Substrat nimani anglatadi? 

---